به گزارش گلستان ما ؛ به سختی صحبت می کند. چشمانش کاسه خون است. دائم سرفه می کند و تب دارد. اما لب به دارو نمی زند. وعده و وعید، توپ و تشر و حتی تهدیدات مادر هم تاثیری ندارند و پایش را در یک کفش کرده که دارو تلخ است و من نمی خورم. در نهایت مادر مجبور می شود دارو را با مقدار زیادی آبمیوه مخلوط کند و بدون اینکه حرفی از دارو به میان بیاورد، کودک را مجبور به خوردن دارو کند.

هر چند مطمئن نیست که آیا معجون دست ساخته اش کار آیی لازم را در درمان فرزندش خواهد داشت یا خیر؟!  این ماجرا و ماجراهایی از این دست قصه پر غصه مادرانی است علاوه بر تحمل رنج بیماری کودک دلبندشان، باید با مشکل دارو دادن به فرزندشان نیز دست و پنجه نرم کنند.

بیماری یکی از سخت ترین و ناخوشایند ترین فصول در کتاب زندگی افراد محسوب می شود. اما وقتی این فصل در زندگی کودکان آغاز می شود مشکل چند برابر می شود؛ چرا که از سویی والدین تاب دیدن صورت برافروخته یا تن تب دار جگر گوشه شان را ندارند و به همان اندازه رنج می کشند؛ از سوی دیگر خوراندن دارو به کودک نیز خود یک معضل بزرگ به شمار می رود. در واقع بسیاری از بچه ها علی الخصوص در سنین 3 تا 5 سال مفهوم درستی از بیماری یا درمان ندارند و در مقابل تلخی دارو سرسختانه مقاومت می کنند و از خوردن دارو سر باز می زنند.

هر چند مصرف دارو ]حتی برای بزرگسالان هم [  خوشایند نیست و کسی از خوردن دارو لذت نمی برد، ولی با توجه به این که کودک چیزی از مفهوم درمان یا ضرورت استعمال و مصرف دارو درک نمی کند، کار به مراتب سخت تر می شود. البته این داستان تنها مربوط به کودکان زیر 5 سال نیست و اکثر کودکان حتی در سنین بالاتر هم در هنگام خوردن دارو سرسختی و مقاومت می کنند و همکاری از خود نشان نمی دهند و این معضلی است که اکثر خانواده ها در هنگام بیماری فرزندان شان، با آن مواجه هستند.

پیدا شدن قرص در پشت یخچال یا زیر مبل و کاناپه هنگام جارو کردن منزل، دلیل این مدعی است که کودکان بزرگتر هم تمایل چندانی به خوردن دارو ندارند! در حقیقت متقاعد ساختن یک کودک در خوردن دارو کاری بسیار دشوار است و نیاز به صبر و حوصله فراوان و یادگیری برخی مهارت های خلاقانه دارد.

مثلث دارو، والدین و کودکان بیمار

قرص، شربت، آمپول، شیاف، سرم و سایر داروهایی که برای سلامت کودکان تجویز می شوند دارای ساختار و ترکیبات مختلفی هستند که نگهداری، حمل و نقل، طریقه و میزان مصرف و ... هر کدام از آنها به شرایط خاصی بستگی دارد و با هم تفاوت های اساسی دارند. داشتن آگاهی از موارد ذکر شده، از ضروری ترین نکاتی است که والدین هنگام بیماری فرزند شان باید از پزشک معالج سوال کرده و در رعایت این موارد کوتاهی نکنند.

ترکیب دارو با مواد غذایی از دیگر نکات مهمی است که حتماً باید راجع به آن با پزشک معالج مشورت شود. به عنوان مثال هنگام مصرف آهن باید از خوردن شیر اجتناب شود، چرا که  کلسیم موجود در شیر میزان جذب آهن را کاهش می دهد. در مورد شیرخواران این نکته حائز اهمیت است که آهن در فواصل بین دو شیردهی به بچه داده شود.

جذب برخی داروها در صورت مصرف با مواد غذایی خاصی سریعتر رخ می دهد؛ مانند آهن که اگر با مرکبات، آبمیوه یا سبزیجات مصرف شود جذب آن بهتر صورت می‌‌گیرد. لزوم آگاهی از مصرف دارو با معده یا خالی و یا نوشیدن آب و مایعات بعد از دارو و توجه به پاسخ سوالات مشابه، در تسریع روند بهبودی بیمار موثر هستند.

از سوی دیگر والدین باید در جریان باشند که این حق کودک است از شرایط بیماری و علت خوردن دارو مطلع شود. بنابراین والدین جهت جلب همکاری فرزند خود، باید در حد توان و درک و فهم کودک راجع به این موضوع با او صحبت کنند و از گول زدن و فریب دادن کودک خودداری کنند. کودکانی که به آنها شخصیت داده می شود و در تصمیم گیری ها از آنها نظرخواهی می شود در خوردن دارو همکاری بیشتری از خود نشان می دهند. این بدان معناست که همواره باید نوعی ارتباط بین والدین، فرزندان و پزشک وجود داشته باشد. گاهی اوقات وقتی پزشک نکته ای را به کودک گوشزد می کند، تاثیر آن بیشتر از توصیه های والدین است.

به خاطر داشته باشید که دارو خوراندن به زور به کودکان شبیه یک جنگ است که معمولاً پایان خوشی نخواهد داشت. نکته دیگری که والدین باید به آن توجه ویژه ای داشته باشند، بحث خود درمانی یا تجویز دارو می باشد. والدین به هیچ عنوان نباید به دلیل شباهت بیماری با بیماری قبلی از دارو های داخل یخچال استفاده کنند. چرا که اولاً امکان تاریخ گذشته بودن دارو یا اتمام بهترین زمان مصرف دارو وجود دارد، در ثانی تجویز دارو باید حتماً توسط پزشک بعد از معاینه بیمار صورت پذیرد.

به علاوه مصرف خودسرانه برخی داروها باعث بروز عوارض خطرناکی مانند خواب آلودگی، ناراحتی های پوستی، کهیر و تغییر در پوست صورت و سایر اندام های بدن، تشنج، تپش قلب و حتی در موارد حاد تر منجر به مرگ می شود. بنابراین توصیه می شود خانواده ها در هنگام مواجهه با بیماری فرزندشان از تجویز دارو برای فرزندشان به شدت پرهیز کنند و در اولین فرصت فرزند خود را نزد پزشک ببرند یا به مراکز درمانی مراجعه کنند.

دارو گریزی در کودکان

همانطور که اشاره شد هیچکس از خوردن دارو لذت نمی برد و کودکان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اما دلایل دیگری نیز وجود دارند که باعث می شوند کودکان از خوردن دارو گریزان شوند. عمده دلایلی که معمولاً باعث می شوند تا کودکان در زمان بیماری به راحتی دارو نخورند عبارتند از:

الف) تردید در مزایای دارو

کودکان معمولاً نمی دانند چرا باید دارو بخورند، به ویژه زمانی که یک کودک در خانه مریض است و سایر برادران و خواهران و یا اطرافیان مریض نباشند.

ب) فشار های بیرونی

بیشتر بچه ها تحت فشار خانواده و یا ترس از پزشک تن به خوردن دارو می دهند. این نوع دارو دادن به بچه تحت فشار، باعث می شود که او همیشه خود را تحت کنترل احساس کند و استقلال خود را از دست رفته ببیند.

پ) ترس از قضاوت دیگران

ترس از قضاوت دیگران در مورد بیماری از دلایل عدم تمایل به مصرف دارو در کودکان می باشد. این مورد مختص کودکان بزرگتر می باشد به ویژه اگر مجبور باشند دارویی را در مدرسه مصرف کنند.

ت) فراموشی

برخی از کودکان خوردن دارو را فراموش می کنند و باید حتماً به آنها تذکر داد. این معضل بیشتر در مورد داروهایی که باید مدرسه خورده شود، دیده می شود.

ث) بیزاری از شکل یا مزه دارو

این موضوع روی تمایل کودک جهت مصرف دارو تاثیر منفی می گذارد. هر چند در سال های اخیر سعی دارو سازان بر این بوده که شکل و مزه داروهای مخصوص کودکان را تا حد ممکن تغییر دهند و در تولید آنها از مواد طعم دهنده استفاده کنند، ولی در هر صورت، دارو دارو است! در ضمن امکان تغییر طعم برخی دارو ها نظیر کلاریتومایسین امکان ندارد و نمونه های خارجی آنها نیز تلخ است.

ج) تجارب ناخوشایند

گاهی اوقات کودکان از بروز یا تکرار مجدد حوادث ناخوشایند در هنگام خوردن دارو نظیر سر و صدای والدین یا استفراغ بعد از مصرف دارو و ... وحشت دارند و این باعث می شود در خوردن دارو همکاری نکنند.

چ) عوارض دارو

عوارض برخی داروها نظیر خواب آلودگی، بیخوابی، تهوع، اسهال و ... تمایل کودک را به مصرف دارو کاهش می دهند.

ح) سختی یا دشواری در مصرف دارو

مصرف برخی دارو نیز برای کودکان کاری سخت است. به عنوان مثال بلعیدن قرص از جمله کارهایی است که گاهی اوقات بزرگتر ها نیز در اجرای صحیح آن با مشکل مواجه می شوند. چرا که برخی از قرص ها باید حتماً بلعیده شوند و جویدن یا ترکیب آنها با آب یا آبمیوه امکان پذیر نیست.

چگونه بچه ها را در مصرف دارو متقاعد کنیم؟

بدون شک نقش والدین در هنگام بیماری کودک نقشی کلیدی و اساسی محسوب می شود. این خانواده است که می تواند با تصمیمات منطقی و راهکار های دوستانه، کودک را در خوردن دارو یاری کنند. بنابراین بهتر است والدین در ابتدا با زبان کودکی با کودک خود صحبت کنند و شرایط به وجود آمده را برای او تشریح کنند. او نیز بالتبع مشکلات و نگرانی های خود را بیان می کند و با همفکری یکدیگر می توان تصمیم واحدی گرفت. این رویکرد علی الخصوص در کودکان بزرگتر نتیجه می دهد.

در واقع کودک باید فلسفه خوردن دارو و نیاز به آن را درک کند. استفاده از عبارات تشویقی و حمایتی در جلب همکاری کودک بسیار موثر است. والدین به خاطر داشته باشند تنها مقوله ای که در این مورد کارساز نیست فشار، اجبار و تهدید کودک در مورد خوردن دارو می باشد.

داروی های تلخ، راهکار های شیرین

داروها عموماً تلخ هستند و خوردن آنها برای کودکان بسیار سخت است و در اکثر موارد، آن را از دهان خود خارج می کنند.

ترکیب کردن داروهای تلخ با کمی آبمیوه یا مربا نیز از راهکار های خوراندن دارو های تلخ به کودکان می باشد. گاهی اوقات افزودن یک یا دو قطره رنگ خوراکی مجاز باعث خوشرنگ شدن دارو می شود و کودک به خوردن دارو تمایل پیدا می کند. ( البته بعد از مشورت با پزشک) خوراندن برخی از داروها با سرنگ نیز از راهکار های مناسب می باشد چرا که علاوه بر امکان اندازه گیری حجم دارو، می توان با کنترل و سرعت بیشتری به کودک دارو داد. فوت کردن در صورت نوزادان 9-8 ماهه در هنگام دارو دادن، نیز از روش هایی است که بلع را آسان تر می کند. مصرف داروهای تلخ با معده پر در کودکان توصیه نمی شود چرا که در صورت استفراغ مواد غذایی نیز از معده خارج می شوند و علاوه بر مشکل دارو دادن مشکل تغذیه کودک نیز مطرح می شود.

مصرف قرص

همانگونه اشاره شد یکی از مشکلات اصلی کودکان بلعیدن قرص است. البته این امکان وجود دارد که برخی از قرص ها را با آب ترکیب کرد ولی بسیاری از قرص ها باید بدون جویده شدن یا حل شدن در آب بلعیده شوند و این کار برای کودک دشوار است. آموزش این عمل علاوه بر تمرین، نیاز به حوصله فراوان نیز دارد. برای آموزش بلعیدن قرص می توان در ابتدا از تکه های کوچک و گرد خمیر نان یا شکلات های خرد شده کوچک استفاده کرد. استفاده از آبمیوه برای علاقه مند کردن کودک نیز از روش های خلاقانه است. برخی کودکان نیز معتقدند بلعیدن قرص با مایعات تقریباً سفت نظیر دوغ یا شیر موز آسان تر است.

نكات خلاقانه در مورد دادن دارو به كودكان

سعی نکنید هنگام خستگی یا عصبانی بودن خود و فرزندتان به او دارو بدهید. در مورد ساعت مصرف دارو با پزشک مشورت کنید. تا با آرامش خیال به کودک دارو دهید.

در مورد نوزادان توصیه می شود دارو را در سرنگ یا قطره‌چکان بریزید و در حالی که او را بغل کرده‌اید و یا روی یک سطح مطمئن قرار داده‌اید آرام دهان او را باز کرده و دارو را در قسمت عقب دهان خالی کنید.

سعی کنید روند دادن دارو را به شیر‌خواران سریع انجام دهید تا شیرخوار اذیت نشود و خوردن دارو به تجربه‌ا‌ی آزاردهنده برای او تبدیل نشود. البته از عجله زیاد هم باید در این امر پرهیز کرد.

هنگام خوردن دارو با کودک صحبت کنید و سعی کنید فضایی شاد برایش فراهم کنید و از توپ و تشر و تهدید خودداری کنید.

از برچسب یا ستاره یا سایر روش هایی که جهت تشویق کودکان در مورد کارهای مثبت اعمال می شود، استفاده کنید. این روش ها می توانند در افزایش همکاری کودک در هنگام خوردن دارو موثر باشند.

 قبل از اینکه کودكتان بیمار شود با خرید اسباب‌بازی‌هایی به شکل و شمایل پزشکی و درمانی همچون سرنگ پلاستیکی و... به «بازی دکتر و بیمار» روی بیاورید تا ذهن کودک آماده شود.

مربیان مهد، پدر بزرگ و مادر بزرگ و یا سایر اقوام فامیل که با کودک یک رابطه صمیمی دارند، می توانند در متقاعد ساختن کودک برای خوردن دارو، گزینه های مناسبی باشند.

 به هیچ‌وجه کودک را گول نزنید و دارو را به عنوان شکلات به کودک ندهید و مناسب با سن کودک برای او از نحوه درمان بیماری ها ضرورت استعمال دارو توضیح دهید.

 اگر کودک شما نتوانست دارو را در معده نگه دارد و آن را استفراغ کرد حتماً با پزشک تماس بگیرید. شاید راهکار مناسب دیگری مانند تزریق سرم، آمپول یا شیاف و... را تجویز کند.

 برای اینکه کودک راحت‌تر دارو را بخورد، می‌‌توان با یک نمایش ساختگی مقداری از دارو را به عروسک محبوب کودک داد تا دریابد خوردن دارو کار عجیبی نیست.

 در صورتی که کودک شما به اندازه‌ای بزرگ است که می‌تواند خودش دارو را بخورد اجازه دهید با نظارت شما این کار را انجام دهد.

بلافاصله بعد از خوردن دارو سراغ جمع کردن بساط دارو ها نروید و از کودک خود تشکر کنید و ابراز خوشحالی نمایید.

موضوع همکاری کودک تان را در مورد دارو خوردن به مربی مهد یا پدر بزرگ و مادر بزرگ بگوئید تا آنها هم او را تشویق کنند.

سخن پایانی

ذکر این نکته ضروری است که قطع خودسرانه یا تغییر میزان دارو( دوز) به هیچ عنوان منطقی نیست. اگر به مدت طولانی به کودک‌تان دارو داده‌اید، ولی اثری از بهبودی مشاهده نمی کنید، حتما با پزشک مشورت کنید. در ضمن بسته دارو اسباب بازی نیست. دارو را حتماً در بسته‌بندی خودش نگهداری کنید و از کندن برچسب یا مخدوش کردن دستور پزشک خودداری کنید. چرا که در صورت اشتباه در دادن دارو یا میزان آن ممکن است فرزند شما با مشکل جدی مواجه شود.

خانواده ها باید این موضوع را نیز در نظر داشته باشند که تجویز خودسرانه دارو ]علی الخصوص برای کودکان[ به هیچ عنوان توصیه نمی شود و همواره مراجعه به پزشک باید مواجهه با بیماری اولین گزینه روی میز باشد. در ضمن هیچگاه نباید از دارو به عنوان اسلحه یا حربه ای یا برای تهدید استفاده کرد و یا نقطه مقابل هیچگاه نباید دارو را به عنوان شکلات به خورد کودک داد.

دارو ها همواره باید دور از دست کودکان در جعبه یا کشوی مخصوص داروی قفل نگه داری شوند. در پایان ذکر این نکته ضروری است که خود مراقبتی و پیشگیری و توجه به اصول سلامت بهترین شیوه در مقابله با انواع بیماری ها محسوب می شوند. رعایت نکات ایمنی نیز ]علی الخصوص در فصول سرد سال[ در پیشگیری از بروز بیماری ها نقش بسزایی دارد.

نويسنده : وحيد حاج سعيدي

انتهاي پيام/