به گزارش گلستان ما به نقل ازگل رامیان، امروزه تکیه ها و گرایش جوانان و نوجوانان به آن از واقعیت هایی است که باید به آن توجه نمود و با توجه به وضعیت تکیه ها و آموزش هایی که از طریق آن به نوجوانان و کودکان ما داده می شود و با عنایت به ناامن بودن فضای تکیه ها به دلیل عدم حضور گسترده ی روحانی و القای انحرافات که بستری مناسب برای نفوذ دشمنان آماده می شود ، ضرورت دارد با چاره اندیشی و جهت دهی مناسب زمینه های انحراف و نفوذ دشمنان را ازبین ببریم .

فارسی این واژه لنگر است و آن «جایی است که هر روز در آن جا به مردم طعام می دهند و لهذا خانقاه را هم لنگر می گویند» (برهان قاطع، بی تا، 1042)

واژه «تکیه» و به فارسی «لنگر» تا قبل از قرن هشتم به برخی از خانقاه ها و رباط های نزدیک یا بیرون شهرها (بخصوص لنگرها و خانقاه های قلندران و صوفیان شیعه) اطلاق می شده است.

طى چند سال گذشته تکیه ها به صورت گسترده تر و با شور و حال بیشتری گسترش یافته اند درروزهای محرم وقتي از سر هر محله مي گذري تكيه هاي كوچك و يا بزرگي را مي بيني كه براي ۱۰ شب محرم برپا شده است و جوانان كم سن و سال و پرشوري را درون اين تكيه ها و هيات ها مي بيني كه مشغول عزاداري هستند.

اكثر اين هيات ها و تكيه ها را جوانان كم سن و سال مي گردانند و هريك از اين هيات ها و تكيه ها براي اين ۱۰ شب اول محرم برنامه هاي عزاداري ويژه و خاصي را برنامه ريزي كرده اند. برخي از اين برنامه هاي ويژه راه اندازي دسته هاي كوچك و يا بزرگي است كه در اطراف خيابان هاي نزديك شروع به سينه زني مي كنند. و متاسفانه گاه شاهد تحريف هايى در مورد استفاده از نوحه ها، آلات موسيقى ، آهنگ ها، تصاوير نامناسب كه هيچ گونه سابقه تاريخى ندارند بوده ايم و استفاده از طبل و دهل كه مزاحمت هايى را براى افراد ايجاد مى كند.

از آن جا که کمیت تکیه ها و گرایش به آن ها در بین عزاداران به خصوص جوانان و نوجوانان فراوان دیده می شود و با توجه به آسیب شناسی تکیه ضروری است دست اندر کاران به کیفیت و رشد فرهنگ اصیل عاشورایی به دور از تحریفات و خرافات توجه کافی مبذول دارند و برای این امر نیاز به تحقیق و فرهنگ سازی و نظارت اولویت می یابد .

ضرورت تحقیق :

یکی از منابع مهم اطلاعات ،پیرامون پدیده های اجتماعی ، استفاده از پژوهش های روز آمد و میدانی در عرصه های مختلف است که باپرهیز از هرگونه تعصب و تفکر سلیقه ای در سایه ی تحقیقات جامعه نگر محقق میشود .

و اکنون در زمان حاضر تحقق جامعه ای «مسجد محور» بدون شناخت دقیق و روز آمد مسجد و جامعه از یکدیگر میسر نیست انجام تحقیقات مختلف کارآمد در عرصه های مختلف نشانه ی توسعه یافتگی هر جامعه است .رویکرد واقعی پژوهش ها ضمن ارتقاء سطح بهره وری فعالیت ها از نظر سیاسی ، فرهنگی و اقتصادی نیز دارای توجیه است : نوشتار حاضر مجموعه ی نتایج و یافته های پژوهش در مبحث کارکرد های مسجد و راهکارهای توسعه ی نقش آفرینی آن است که توجه مسئولین ،ائمه ی جمعه و جماعات و فعالان مساجد به دستاورد های تحقیقاتی به ارتقاء و توسعه آفرینی مساجد در عرصه های مختلف جامعه خواهد انجامید .

جایگاه مسجد :

با نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام تا کنون در می یابیم که مسجد از آغاز پیدایش تا کنون به عنوان مرکز ثقل رسالت پیامبر ،منشأ تحولات و خدمات و پایگاهی برای ابلاغ پیام های الهی و وحی و بسط رسالت به شمار می رفته است . مسجد مرکز سازماندهی و برنامه ریزی امور مسلمین بوده است و پیامبر گرامی اسلام نیز از دستورات الهی و مشورت های اجتماعی ، نحوه ی اداره ی حکومت و سیاست های جنگی ، بستر سازی فرهنگی ، احکام و اعمال عبادی را در مسجد انجام می داده و در کنار اعمال و انجام فرائض دینی ، مساجد به عنوان کانون فعالیت های فرهنگی –اجتماعی –سیاسی –اقتصادی –قضائی و آموزشی محسوب می شده است ، در طول تاریخ نه تنها از کارکرد های مساجد کاسته نشده بلکه به فراخور زمان و مکان بر تعداد کارکردهای آن نیز افزوده شده و مساجد بیش از پیش به نقش آفرینی و تحول سازی در سطوح جامعه ادوار گذشته پرداخته است.

واژه‎ي مسجد، جمعاً 28 بار در قرآن كريم ذكر شده كه در 22 مورد به صورت مفرد و در 6 مورد ديگر، به صورت جمع آمده است.

در اين آيات، به اهميت و جايگاه رفيع مسجد در اسلام، پاره اي از احكام مسجد و مسجد الحرام و احكام خاص آن، مسجد الاقصي و مسجد اصحاب كهف، اشاراتي شده است.

البته، آيه‌هاي ديگر نيز در قرآن درباره‎ي مسجد و اهميت آن آمده است كه هر چند لفظ مسجد در آنها نيامده است، ولي بنابر مفهوم اين آيات و گفته‎ي تمامي مفسران، مي‌توان در مورد مساجد، اين آيات را نيز ذكر كرد.
در حال حاضر نیز مساجد دارای فعالیت های گسترده در زمینه های مختلف می باشد هر قدر این فعالیت ها و کارکرد ها از تنوع بیشتری برخوردار گردد مسلما از زمینه ی جذابیت و اقبال بیشتری برخوردار شده و از استقبال گسترده تری از سوی تمامی اقشار جامعه بویژه قشر جوان مواجه خواهد شد و نتیجه ای که از این مهم عاید می گردد افزایش اعتقادات مذهبی و دین باوری در سطح جامعه می باشد .

امام خمینی ( ره ) دراهمیت مسجد می فرمایند :

«اينها از مسجد مي‌ترسند، من تكليفم را بايد ادا كنم به شما بگويم، شما دانشگاهي‌ها شما دانشجوها، همه‌تان مساجد و محافل دينيه را كه سنگرهاي اسلام در مقابل شياطين است، هرچه بيشتر گرم و مجهز نگه داريد» ( صحيفه امام ، ج 2، ص 451.)

مساجد را برويد پر كنيد، سنگر هست اينجا، سنگرها را بايد پر كرد» ( صحيفه امام، ، ج 12، ص 393.)

الف : علل گرایش جوانان به تکیه ها

1) ضعف برخوردها و عملکردها و فقدان مدیریت کارآمد داخلی در مساجد

شكي نيست كه مساجد بايد داراي مديريتي قوي و توانمند باشند، يعني ائمه‌ي جماعات بايد خود اوّلين برنامه‌ريز باشند تا بتوانند مساجد را هم به منظور تقويت بنيه‌ي ديني و مذهبي و هم به منظور بهره‌برداري مسائل سياسي، ‌اجتماعي و ارتقاي ميزان آگاهي آحاد مردم مهيا سازند، بنا به تعريف علمي مديريت:‌ «مديريت، ‌علم و هنر هماهنگي،‌ برنامه‌ريزي سازماندهي،‌كنترل و نظارت، ابزار، ‌افراد و منابع، به منظور نيل به هدف است».

جوانان مي گويند: برنامه ريزان برنامه هاي مساجد بيشتر ميانسالان و سالخوردگاني هستند که شايد کمتر با نيازهاي و خواسته هاي جوانان و سير تحولات اجتماع آشناهستند.

2) سخنرانان مبلغین و مداحان باید از برنامه هایی بهره ببرند که با سلیقه و روح جوانان سازگار باشد

لازم است مداحان گرامى و ذاكران اهل بيت (ع) از خسته كردن افراد بپرهيزند و حال و موقعيت مجلس را درك نمايند. برخى در مجالس مذهبى آنقدر مى خوانند و آنقدر سينه مى زنند كه آخرالامر همه خسته و كوفته شده و ديگر ناى صحبت و حركت ندارند.

3 ) برای انجام اعمال و حرکاتی که در بین عزاداران مساجد امکان انجام آن ها نیست و گسترش فرهنگ خودنمایی در مراسم محرم و برخی اعمال عبادی که در جوانان نیز زمینه ی بروز یافته است .

4) اختلافات محله ای در مراسم عاشورا که مختص شهر ماست

به رخ کشیدن حجم و تعداد دسته عزاداری محله ها ، شدت صدای بلند گوها ، گاهی اظهار تقابل های ، استفاده ازطبل و سنج با صدای بلند و .... که از روح معنوی فرهنگ عاشورایی به دور است .که البته نسبت به گذشته ها کاهش یافته است .

5 ) تهاجم فرهنگی دشمنان خارجی

پیچیده ترین و خطرناک ترین حرکت تهدید کنندة انقلاب و دین و ارزش های معنوی، تهاجم فرهنگی است. دشمن برای نیل به این هدف شوم از همة فرصت های داخلی و خارجی استفاده می کند.

از جمله ترفندهاي استعمار و دشمنان داخلي و خارجي براي محو اسلام، خاموش كردن چراغ و رونق مساجد بوده است كه اين حيله خائنانه در رژيم گذشته تا حد زيادي مؤثر افتاد، و الان نيز تمام سعي و تلاش دشمنان در خلوت كردن مساجد به عنوان پايگاه ضداستكباري است.

امام خمینی ( ره ) با تأكيد بر نقش محوري مسجد در خنثي كردن نقشه‌هاي دشمنان اسلام مي‌فرمايد:

«اينها از مسجد مي‌ترسند، من تكليفم را بايد ادا كنم به شما بگويم، شما دانشگاهي‌ها شما دانشجوها، همه‌تان مساجد را برويد پر كنيد، سنگر هست اينجا، سنگرها را بايد پر كرد». (صحيفه امام ج 12، ص 393.)

از آن جا که مسجد خنثي‌كننده نقشه‌هاي دشمن است ،دشمنان برای کم فروغ کردن مساجد ممکن است گرایش به تکیه ها را تبلیغ کنند که حیاط خلوتی برای فعالیت های آنان باشد .

6 ) عدم جذب درست جوانان به مساجد

متأسفانه یکی از نکاتی که در گرایش جوانان به تکیه ها و دور شدن از مساجد دیده می شود جذاب نبودن مساجد برای جوانان است نکته ای که اسلام به آن بسیار تأکید دارد .

امروزه جوانانی که به تکیه ها می روند عقيده دارند که بسياري از برنامه هاي مساجد با سليقه و روح شادي طلب شان کم تر سازگاری دارد .

امام خمینی ( ره ) در اهمیت حضور جوانان در مساجد می فرمایند :

«مساجد بايد مجتمع بشود از جوانها، اگر ما بفهميم كه اين اجتماعات چه فوائدي دارد و اگر بفهميم كه اجتماعاتي كه اسلام براي ما دستور داده و فراهم كرده است، چه مسائل سياسي را حل مي‌كند، چه گرفتاري‌ها را حل مي‌كند، اين‌طور بي‌حال نبوديم كه مساجدمان مركز بشود براي چند پيرزن و پيرمرد.».( صحيفه امام، ج 13، ص 325.)

ادامه دارد...

نصرت الله صادقلو از رامیان - محقق و استاد دانشگاه