به گزارش گلستان ما ؛ حسین پایین محلی فعال فرهنگی اجتماعی استان گلستان نوشته است :

" انسان در تاریخ مدرنیته رابطه اصیل خود را با خود،وجود،هستی،وسایر موجودات واشیا ومفاهیم از دست داده.دیگر نسبت، نسبت حقیقی نیست.نسبت دم دستی وابزاری است برای مفید بودن.برای استفاده کردن.سودجستن وبهره برداری مادی وابزاری.

درحالیکه نسبت ما پیشتر از توسعه در تاریخ خودمان رابطه پیشادستی بود.بادوستی صحبت میکردیم که اکنون_یعنی همین الان!_وقتی یک محقق به چیزی فکر میکند آن چیز در حد سوژه تقلیل پیدامیکند وپس از ارائه تحقیق وخوانش توسط دیگران به ابژه تبدیل شده. هیدگر علم را روش میدانست گوهره روش را پژوهش.

لذا درعلم تفکر نیست وعلم بی طرف نیست.این درحالی است که علم درقدیم دارای چنین رویکردی که نسبت به حقیقت عالم رویگردان باشد نبود.

علم درقدیم با هستی هماهنگ بود گرچه درتقسیم بندی به حصولی وحضوری تقسیم میشود ویاحکمت به نظری وعملی اما شاهد یگانگی آن با عالم بودیم.عالمی که برخلاف مدرنیته انسان به زعم هیدگر ارباب طبیعت نبود بلکه شبان وجود بود. در گذشته انسان به عنوان "موجودی_درعالم"تصور میشده نه بر عالم وفاعل شناسای دکارتی.چنین ادمی _ انسان دکارتی_روزی خود راهم مصرف میکند.

واین گونه است که با سیری چند صد ساله به تعبیر حکیم انسی به نهایت " به خود بنیادی "می رسد که پست مدرن ها از آن به جای تعبیر انسان محوری (اومانیسم)از خود محوری میگویند ودر این مرحله که غایت خود بنیادی بشر مدرن است که به تعبیر ریچارد بریتیگان دیگر از چیزی حیرت نمیکند!واین یعنی نیهیلیسم! نیچه خوب فهمیده بود که سرای اروپایی با خداحافظی با معنا در را بر روی هیچ انگاری باز کرده است وامروز نیست انگاری مدرن نه تنها در غرب بلکه بر سراسر وجود مدرن که دیرهنگام است دیگر در سراسر زمین منتشر شده و فراگرفته و تنها به غرب خلاصه نمیشود.

در چنین ساحتی چگونه میتوان از حقیقت وجود و وجود حقیقی سخن گفت؟چگونه میتوان معنا را از دام زبان و پرادایمی که خارج از غربزدگی است دعوت کرد وبه کنشگری وتماشاخواند.پیشتر اسطوره یکی از حوزه ها وموضوعاتی بود که راقم این سطور تصور میکرد باان ویا در ان میتوان در تاریخ تجدد جزیره ای برای سکینه مهیانمود.به هرحال مدرنیته نیز فرصت‌هایی فراروی بشر نهاده که انسان می تواند با مدد الهی در آن تصرف کند و معبری بگشاید:

مگر خضر مبارک پی درآید            ز یمن همتش کاری گشاید

علم اگرچه باتکنیک یگانگی پیداکرده وتکنیک برعالم حاکم شده ومرزهای جغرافیایی و فرهنگی رادرنوردیده وبه یکسان سازی جهانی پرداخته اما اولا این حاکمیت بلامنازع(مطلق) نیست ثانیا غرب هم اسمی از اسمای خداست ثالثا انسان کامل توان اعمال ولایت در هستی را دارد رابعا این تطور وصیرورت در تاریخ بشر در راستای تکامل معنوی بشر است که خود زمینه تجلی وحاکمیت تمامی اسما را دربرخواهد داشت لذا باتوجه به تحدید تاریخی وتهدیدات حاصل از مدرنیته وتاریخ جدید غرب باید به سمت جلو حرکت کرد اگرچه ممکن است خالی از خلل نباشد وآغشته به غربزدگی باشد

بله!درست است که گذرگاه عافیت تنگ است اما نمیتوان سکوت کرد وایستاد وکاری نکرد!در این فلک زدگی باید حتی خواب آلوده و تردامن وسجاده شراب آلوده بر در میکده رفت.

دوش رفتم به در میکده خواب آلوده    خرقه تردامن و سجاده شراب آلوده
اشنایان ره عشق دراین بحر عمیق      غرق گشتند ونگشتند به آب الوده

لذا باهمه بضاعت باید قدم در راهی نهاد، که انسان رونده طریقت است وجوینده حقیقت وعامل شریعت.

اسطوره چنانکه اشارت رفت حوزه وموضوعی است که میتوان با آن یا در آن برای لحظاتی یا ساحات از عالم مدرن بیرون بود وهستی رابه برون شدگی از آن دعوت کرد اگر که اسیر علم وتکنیک وروش نشویم.به عبارتی براین تاکید کنیم که تاریخ هستی قبل از مدرنیته سنت واسطوره داشته وقوم های دیگر براین ربع مسکون صاحب عقلانیتی بودند که الزاما از جنس غرب جدید نبوده.

راقم این سطور سالها با اسطوره ودر عالم اسطوره سیر کرده وبا وجود این عسرت تاریخی وعثرت که حاصل تاریخ جدید است قدمی برداشته.و حاصل این کوشش ها در قالب چند مقاله گرد آمده که از جمله:نشانه شناسی آب،اسطوره شناسی خروس،نشانه شناسی انار و این وجیزه بعنوان :اسطوره انسان وکبوتر : پیوند هستی ومستی"به رشته تحریر درامده.باشد که فرصتی در ساحت تفصیل نصیب ماشود تاپا از زمانی فانی بر زمان باقی بگذاریم وعالم را آنگونه که هست بشناسیم ودرک حضوری کنیم وبه تماشابنشینیم.

انسان و کبوتر از هستی تا مستی

با نگاهی به اطرافمان می بینیم که حیوانات نقش بی بدیل در زندگی ما دارند.از گذشته های دور وساحت عالم ملکوت وبهشت وبعد امت واحده برزمین وقصص دینی تا اسطوره ها.نقش مقدس واسمانی. اگرچه همه انهانقش مثبت نداشتند واصل هم همین است.برخی مثبت.گروهی منفی وتعدادی خنثی.

هیچکس نمیتواند منکر این باشد که این نقشها بیشتر تمثیلی بوده تاواقعی بااینکه بارجوع به گذشته برخی حقیقتاواقعی بودند که درسطور بعد به آن اشاره خواهد شد

درجهان جدید که ماهیت همه چیز تغییر میکند نسبت انسان وحیوان همتغییر میکند.حیوان نه آفریده خدا و موجود زنده بلکه یک شی در فرایند نظام سرمایه داری تعریف میشود که قابل تجارت وکاربردهای مختلف چون:زیبایی(مثلا کسیکه طاووس نگه داری میکند)،خوردن(مثل گوشت برخی حیوانات وپرندگان)،دکور(مثل تاکسدرمی)،تا پوشیدن وحتی زندگی کردن راشامل میشود.

این رابطه هرچه باشد باگذشته نامربوط است واصل مقدس و انسانی نیست.

درحالیکه از دوران گذشته حیواناتی چه درساحت ملکوت چه اسطوره باتو می بودند ویا درزندگی او نقش داشتند.امروزه درروستاها بیشترحیوانات اهلی نگه داری میکنند درحالیکه درشهر برعکس.از سگ وگربه،که کمتراست تاپرندگان وماهی که بیشتراست.

پیشتر به ابعاد وزوایایی از نقش تمثیل و حیوانات به عنوان تمثیل در تاریخ وجودبشر اشاراتی داشتیم.از ساحت ملکوت بشر وقصص دینی،از اسطوره تا زندگی روزمره بشر ونقش حیوانات در فرهنگ عامه وادبیات و،زندگی روستایی،وحتی تمدن بشری.دوستی به شوخی میگفت اگر خر نبود تمدن بشری به این نقطه نمی رسید وبعدهم بااستدلال اثبات کرد!ماپیشتر در برخی از مقالات ودر کتاب "نقش پذیری حیوانات در ادبیات کلاسیک بانگاهی به کتاب کلیله ودمنه"درحد وسع به وجوهی از آن اشاره کردیم.
مثلا درنوشتاری جدابه اسطوره شناسی خروس پرداخته شد ویادر مطلبی تحت عنوان نشانه شناسی انار در حوزه درخت وجیزه ای تقدیم شد.

دراین نوشتار برانیم درحد بضاعت درباب کبوتر از نقطه نظر فرهنگی به طرح وبررسی این مقوله این امکان رافراهم بیاوریم که به تامل مجدد درباب مفاهیم قدیم برسیم

وقتی تصور کبوتر رامیکنیم ویا درباب آن باکسی صحبت میکنیم کبوترهای بسیاری درذهن افراد نقش میبندد واز تصور خود میگویند

مثلا کبوتر کوهستان یاکبوتر چاهی ،که اصل کبوتران به آن برمیگردد تا کبوتر صحرایی که در اصطلاح علمی یاکریم ویا طوقی که بعضا دراصطلاح محلی دربرخی مناطق آن را تور تورو ویاقمری (موسی کو تقی)هم میگویند ونهایتاکبوترهای اهلی وخانگی که خود ممکن است نامه بر،پرشی،ویا جنبه زینتی داشته باشند.اگر چه وجود کبوترخانه هادر قدیم بیانگر این است که برای مصارف پزشکی وتغذیه وحتی کود آنها برای کشاورزی هم استفاده میشده است(رجوع شود به مقاله مهم دکتر مرتضی فرهادی درباب کبوترخانه ها).

درایران تاجایی که این صاحب قلم درجریان است حدود4کتاب درباب کبوتر نوشته شده است که حدود 80درصد مطالب انهامشترک است ودرپایان تصاویری ازنژادهارا در خود گذاشته اند.

این کتابها باوجود تلاش بسیار صرف به جنبه معرفی نژادهای کبوتر وگونه های ان پرداخته که بیماریها به تغذیه ودرمان بیماریها اشاره کرده که تخصصی است . دامپزشک ودکتر حیوانات دراین حیطه صاحب نظر وگرنه یک کبوترباز معمولی تنهابابیماریهایی چون انگل،نیوکاسل و....اشناست وخوانش کتاب برایش دشواراست
خلابزرگی که دراین تحقیق هاوجود دارد عدم توجه از حیث فرهنگی وانسانی به کبوتر ونسبت انسان با او درتاریخ از وجوه مختلف است.

به عنوان مثال نقش کبوتر دراسطوره ها،قصص دینی،فرهنگ عامه(بحث برد ونبرد وعلوم غریبه)،ادبیات اعم ازشعروداستان،تمثیلات وضرب اللمثلها،بازیها،طب سنتی،وحتی درعصر جدید درسینما و مورد توجه قرار نگرفته اگر چه چندین مستند تلوزیونی وفیلم وحتی نشست فرهنگی برگزارشده

از کتابهایی مذکور میتوان به کتاب پرورش وبیماریهای کبوتر از دکتراحسان مقدس از انتشارات سپهرنیکخواه یاد کرد که اولین اثرمدون هست.همینطور کتاب کبوتر درایران وجهان از مهندس اکبر ایمانی منتشر شده از سوی انتشارات مرز فکر نام برد که درنوع خود قابل تقدیراست.

در قصص دینی کبوتر جایگاه خاص دارد.جزو پرندگانی است که رسالت خاص دارد.درست مثل هدهد،زنبورعسل، وگنجشک و مورچه در داستان سلیمان نبی (ع)در داستان نوح (ع)از خشکی برگ زیتون آورد. ویا داستان مخفی شدن پیامبر اکرم در غار حرا وماجرای تخم گذاشتن کبوتر وتارزدن عنکبوت.در اماکن دینی وبقعه ها وامام زاده ها وگنبدها ومساجد قدیمی تنهاکبوتر ودرمقطعی پرستو هست ولاغیر. در کتاب مفتح الحیاه جوادی آملی وکتاب حلیه المتین درباب حیوانات ونسبت انسان باطبیعت درباب کبوتر روایاتی وارد شده.میگویند درمنزل پیامبر مکرم اسلام (ص)جفتی کبوترسرخ رنگ زندگی میکردند. در روایات درباب حیوانات وپرندگان کبوتر ازجمله پرندگانی است که درباب آن تاکید فراوان شده که درسطور بعد درباب علوم غریبه به آن اشاره خواهد شد.

در حوزه اسطوره شناسی که دامنه وسیع دارد نیز کبوتران قاصد آزادی ومظهر آزادی بودند.اسطوره شناسی یامیتولوژی حوزه بسیار وسیع است که از جمادات(فیتیشیم وانیمیسم) ونشانه ها(سیمولوژی)تا رنگها وشکل وحیوانات وپرندگان راشامل میشود .مثلا دراسطوره های ایرانی وشاهنامه وبقایای تاریخی ازدوره مادها وهخامنشیان میتوان به هما پرندگانی اقبال،درخت سرو،و همچنین پرندگانی چون سیمرغ وققنوس اشاره کرد.

عمدتا اسطوره های نحل وملل علاوه برداشتن اسطوره خاص یانماد مقدس یا تابوی مختص خود شاهد برخی اسطوره های مشترک هستیم.کبوتر دارای چنین جایگاه مقدس مشترک است.خیام در نوروز نامه از شاهین به عنوان پرنده مقدس نزد شاهان ایرانی یاد میکند. در مقاله خروس اشاره کردیم که اسب،گاو، اژده ها وشیر وپرندگان چون هما،شاهین،خروس،سیمرغ جایگاه خاص دارند وکبوتر نیزهمواره مظهر باروری ومهر بوده اگرچه در سطح موارد مذکور نبوده اما درزندگی مردم عادی در طول تاریخ حضور پر رنگی داشته است.(حیوانات وپرندگان دیگری نیز چون طاووس وعنقا و...بوده اند که برای جلوگیری از تطویل نوشتار از ذکر وتوضیح ان خود داری میشود اگرچه برحسب ضرورت اشارتی شده وخواهد شد)

درفرهنگ عامه کبوتر جزو حیوانات اهلی در تاریخ بشر بوده.برخی آن را دارای شگون دانسته وبرخی معتقد بودند دراصطلاح آنان را نمیبرد وخوش یمن نیست.یابرخی نوعی از رنگها رابرای خود خوش یمن نمیدانستند مثل طوقی.کبوتر در کنار سایر حیوانات اهلی چون گاو واسب والاغ وسگ وگربه و خروس نه تنها بوده بلکه نوعی تفریح وحتی بازی بوده که بعضاتجارت هم محسوب میشده این نگهداری از کبوتربین کبوتربازان برخی آداب ورسوم واصطلاحاتی رابه وجود آورد که عشق بازان از آن ها کلمات خاص یاد میکنند .چون داشتن کفتر حمال،جلد کردن،کشیدن،شرط بندی ،گرو گذاشتن و.....

حتی کبوتر فروشی یک نوع درآمد بوده وپرورش انواع کبوتر اعم از پروازی یا پرشی،نامه بر،زینتی،گوشتی مرسوم بوده چنانچه دراستان اصفهان صدها کبوترخانه وجود داشت که از گوشت آن برای درمان برخی بیماریها چون فشار خون وتخم آن برای لکنت زبان بچه ها و دراصطلاح زود حرف آمدن بچه ها واز کود آنها برای زمین استفاده میشده است.

در باورهای عامیانه وعلوم غریبه کبوترسفید مایه دوری اجنه ازکودکان میشود که بعضا در روایات هم امده.همچنین در خزینه ها وگنجها نماد کبوتر بیانگر زیورآلات مختص زنان است.

شاید داستان سگ وگوسفد راشنیده باشید.انجاکه فردی از روحانی پرسید برکت چیست واو داستان گوسفند سگ رازد.اینکه سگ چند بچه میزاید وگوسفد یکی. هرروزه میلیونها گوسفند میکشند وروز قربان به کنار.اما تعداد گوسفندان کجا وسگها کجا؟درباب تورنگ (قرقاول)وکبوتر هم در داستان های عامه معروف شده.اینکه قرقاول نپذیرفت درغار حرا تخم بگذارد ودر داستان پیامبر نقشی نپذیرفت ولی کبوتر چرا.به همین دلیل قرقاول باوجود تخم های بسیار تعدادش درعالم کم است ودر حال انقراض وهمیشه درپی اویند برای شکار.اماکبوتر نه!!!

هنر وسینما:

کبوتر جزو نمادهای پرکاربرد درهنر وسینماست. دربسیاری ازنقوش ایرانی ازسفال وکاشی کاری تافرش وبرخی صنایع دستی میتوان شاهد حضور کبوتر بود.درفیلم تیغ ران میبینیم که در پلان اخرفیلم کبوتر حضوری بی بدیل دارد.درسینمای ایران چه حوزه فیلمفارسی قبل انقلاب کارگردانی چون علی حاتمی که بیشتر دغدغه های فرمی داشت فیلم طوقی راساخت.
درحوزه سینما از چندمستندبامحوریت کبوترباید نام بردیکی مستند دراماتیک"سرخ دم سفیده کارگردانی انوشیروان معدنچی تولید سال92ودیگری مستند"شازده کبوتربلندپروازایرانی"اثرمرتضی بور بوری ساخت سال96. بیشک این آثار آخرین نیستند.

ادبیات (شعر،داستان،ضرب المثل و..):

در ادبیات ما کبوتر همواره نقش مثبت داشته ودرشعرفارسی باشهید وازادگی قرین بوده است.
این نقش به عنوان نماد یاتمثیل حضور زنده درفرهنگ وزیستجهان ایرانی داشته ،درادبیات اعم از شعر وداستان تا اسطوره و،ضرب المثل و فرهنگ عامه وفولکلوریک وهنر که اشاره مختصر گردید حضوردارد

مختومقلی فراغی شاعر شهیر ترکمن دریک از اشعارش داستانی رابیان میکند که کبوتری ازدست یک شاهین به امام علی (ع)پناه می اورد.کبوتر خواهان حمایت مولای متقیان از او دربرابر شاهین است وشاهین نیز به مولا از گرسنگی میگوید واین که جوجه ای دراشتیان دارد.امام علی در جواب شاهین میگوید بیا کمکی از گوشت بدن مرابکن و برای جوجه ات ببر.دراین بین شاهین نزدیک امام علی (ع)می آید ودرقامت فرشته ای ظاهر می شود ومی گوید این آزمایشی الهی بود که امام از آن سرفراز بیرون آمد.کبوتر درشعرفارسی از قرون بسیار قدیمی چون خاقانی تاشعرمعاصر دراثارشاعرانی چون سهراب وشفیعی کدکنی حضوری زنده دارد
این اهمیت به قدری هست که علی دهباشی سردبیر فصلنامه بخارا مراسمی بعنوان "شب کبوتردرفرهنگ ایرانی وادبیات فارسی"برگزار کرد ودران ازهنرمندان وعشق بازان دعوت نمود.

کبوتر عنوان وموضوع پژوهش اعم از مقالات وپایان نامه های درباب نسبت کبوتر بازی مقولات درشعر شاعران چون خاقانی،سهراب،کدکنی و.....شده واین جستجورامیتوان تا ادبیات یونان دنبال نمود.امروزه در فضای مجازی حتی علاقه مندان کانالهایی چند هزارنفری درباب کبوتر راه انداختند.

همینطور بایک سرچ در فضای مجازی میتوان چند مقاله در باب اسطوره،استعاره،تمثیل،قصه،نماد،وسمببل دید که اشاراتی نیز به کبوتر شده ویا درباب مقاله ای به کبوتر پرداخته که دراینحا به طور مختصر معرفی میشوند:

مقاله نماد گرایی در ادبیات فارسی از زهراشریفی،یا مطلب نقش دنیا کبوتر در ادبیات فارسی تا قرن نهم که نام نویسنده مشخص نشده است،همینطور مقاله ای بعنوان درستایش کبوتران که به جایگاه کبوتر درشهر استاد شیعی میپردازد واز خانم فاطمه مجیدی است.همچنین مقاله ای بعنوان آثار ونشانه کبوتر در اسطوره شناسی یونان، و یا یادداشتی درباب نقش ونماد سیب و کبوتر و گل سرخ در شعر سهراب سپهری به کوشش مهدی شریفیان ویوسف داربیدی انجام گرفته است.

ومقاله نمادهای اسطوره ای درعزا،عروسی،تعزیه وسوگواره های مذهبی در فارس از استاد صادق همایونی که کبوتر راپیک ناهید ومرتبط بارب النوع زیبایی وباروری می داند.جا دارد به نوشتار"تجلی سه نمود حیوانی آناهیتا در افسانه های عامیانه ایرانی" که به اسب وکبوتر ومار توسطمژده غیبی میپردازد نیز اشارتی داشته باشیم. همچنین "تحلیل نمادین افسانه ملک جمشید"تورج زینی وند وفرشته حیدری.و در آخر مقاله دکتر مرتضی فرهادی مردم شناس مشهور که ایشان رابیشتر با کتاب یاریگری درایران می شناسند که به عنوان کتاب سال وچهره ماندگار شناخته شده اند ومقاله"کبوترخانه های ایران:درهم آمیزی زیبایی و کارایی"اشاره کرد.حسن ختام این نوشتار چند شعر وضرب المثل است که به خوانندگان عزیز تقدیم میشود.

با آرزوی اینکه نسبت انسان با وجود آن شود که بود وبشر ساحت پیامبرانگی راتکثیر کند وچون کبوتر هرانسانی پیک ناهید وعشق شود.

زنده باد عشق بازان.

زنده باد کبوتر.

زنده باد عشق.

زنده باد کبوترانگی!

1_کبوترباکبوتر باز با باز /کند همجنس با همجنس پرواز(نظامی)

2_کبوتری که دگر آشیان نخواهد دید/قضا همی ببردش به سوی دانه ودام سعدی

3_عجب است اگر توانم که سفر کنم زدستت/به کجا رود کبوتر که اسیر باز باشد.سعدی

4_«بر دیده خویش چون کبوتر// جز نام تو جاودان نیابم»خاقانی

5_ «چون کبوترهای پیک از شهرها// سوی شهر خویش آرد بهرها»مولوی

6_مرغ دل باز هوادار کمان ابروییست    ای کبوتر نگران باش که شاهین آمد    حافظ

بگذار بال خسته مرغان/ برعرشه کشتی فرودآید/ در برگ زیتونی/ که با منقار خونین کبوترهاست/ آرامش نزدیک واری را نمی‌بینم». (شفیعی کدکنی،آینه/233(

چه روزائی که با طفلان همسال/ به کوچه اسب چوبی می‌دواندم/ به زیر آفتاب بامدادان/ به روی بام کفتر می‌پراندم. /«تهی افتاده اینک آشیان‌شان/ به سان پیکری بی زندگانی/ کبوترها همه پرواز کردند/ به رنگ آرزوهای جوانی.» (شفیعی کدکنی،آینه/136)

به پروازند دلها بال در بال کبوترها
دل من هم به پرواز است دنبال کبوترها
چو مهرش را به دل داریم و دور ازدیدن یاریم
طلب را نامه ها بستیم بر بال کبوترها
دل بی طاقت ما در تب دیدار می سوزد
به کوی دوست پرواز است آمال کبوترها
صفایی باشد و شوری در این پرواز عرفانی
خوشا حال دل عاشق خوشا حال کبوترها
سرودن، پر گشودن، در حریم یار بودن را
چه مشتاقند در این ملک ، امسال کبوترها
خدا را شاکرم، شکرانه جان را پیشکش دارم
که عمری رشک می بردم به اقبال کبوترها
پریدن، دانه چیدن، در حریم او صفا دارد
تماشایی است در این حال احوال کبوترها
رهایی، پر زدن، پرواز تا بر بام آزادی
سزد نامند اگرامسال را سال کبوترها
بگو با او که حال عشقبازان را نمیداند
جهان از آن تو باشد، حرم ؛ مال کبوترها!

محمد نیک

انتهای پیام /