به گزارش گلستان ما، حسن بیارجمندی در سلسله مقالات خود در خصوص وزارت اطلاعات بخش سوم این نوشت: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کمیته‌های انقلاب اسلامی اولین تشکیلات انتظامی- امنیتی و اطلاعاتی «مردم پایه» بود که با پیام ۲۳ بهمن ۱۳۵۷ امام خمینی(ره) در سراسر کشور تشکیل گردید.از نکات قابل توجه بند ۶ این پیام است که:« اکنون که قوای انتظامی، از قبیل ارتش و ژاندارمری و شهربانی، به‏‎ ‎‏ملت پیوسته اند بر عموم ملت لازم است که به هیچ وجه تعرض به آنان‏‎ ‎‏نکنند و آنان را چون برادر نگهداری کنند. و بر علمای اعلام است که‏‎ ‎‏مردم را ارشاد کنند که از قوای انتظامی، که تحت لوای حکومت اسلامی‏‎ ‎‏آمده اند، حمایت نمایند. ‏» به استثنای قوای انتظامی(ارتش و ژاندارمری و شهربانی) از هرگونه تعرض و حمایت از آنان پرداخته است؛ بدون اینکه اشاره ای به سازمان اطلاعات و امنیت مشهور به ساواک ( اسفند ۱۳۳۵- بهمن ۱۳۵۷) بنماید.

این به منزله انحلال ساواک همچون دیگر سازمان های وابسته ذاتی به رژیم منحوس پهلوی و استکبار جهانی بود.سازمانی که نه تنها مخوف ترین سازمان اطلاعاتی- امنیتی برای مبارزین انقلابی بود( مخصوصا اداره کل سوم ساواک که قدرت و اختیارات بسیاری در تعقیب ،بازداشت و بازجویی افراد داشت) بلکه به منفورترین سازمان نزد عامه مبدل شده بود.

اما با تشکیل سراسری کمیته های انقلاب اسلامی و تاسیس پایگاه‌های اولیه آن در مساجد محلات توسط نیروهای مردمی انقلاب در محل؛هر کمیته محله محور برای پیشبرد ماموریت های محوله خود، به فعالیت های اطلاعاتی روی آورد که نقش عمده آن بر عهده خود مردم انقلابی بود.

این واحد های اطلاعاتی محله و منطقه محور– که بطور عمده در حوزه اطلاعات داخلی فعال بودند- در عین حال که فراگیرترین سازمان مردم پایه اطلاعات داخلی را تشکیل می داد، به دلیل عدم تمرکز و نیز فقدان راهبری واحد و یکپارچگی آن دارای نقاط ضعف بسیاری بود.

ازینرو با دستور امام خمینی(ره) و انتصاب آیت الله مهدوی کنی بعنوان سرپرست کمیته مرکزی انقلاب‏‎ ‎اسلامی ،این هماهنگی تا حدودی صورت گرفت؛ در عین حالی که نقش آفرینی نمایندگان امام(ره) در استانها پر رنگ تر بود. بنابراین می توان از آیت الله مهدوی کنی بعنوان اولین سرپرست این «سازمان شبه اطلاعات مردم پایه» کمیته های انقلاب اسلامی یاد کرد. 

 اما بدنبال استعفای آیت الله مهدوی کنی ،امام خمینی(ره) در مورخه۱۷/۵/۱۳۶۱ حجت الاسلام ناطق نوری را به سرپرستی کمیته های انقلاب منصوب نمودند و در حکم خویش ابراز امیدواری نمودند که :« تمام افراد‏‎ ‎‏کمیته ها و حضرات روحانیون که در کمیته ها هستند با جناب ایشان‏‎ ‎‏همکاری و کمک نمایند.».

دادگاههای انقلاب اسلامی

‏از دیگر واحدهای اطلاعاتی انقلابی می توان از واحدهای اطلاعاتی دادگاههای انقلاب اسلامی نام برد که نقش میدانی و عملیاتی ویژه ای در این مقطع ایفا نمودند.

این واحدها با عنایت به دستور امام خمینی (ره) در ارتباط با تشکیل دادگاه انقلاب اسلامی در تاریخ ۵ اسفند ۱۳۵۷ فعالیت های اطلاعاتی خود را آغاز کردند؛ چراکه قضات دادگاه های انقلاب برای رسیدگی به بعض پرونده ها از جمله ضدجاسوسی، ضدخرابکاری و ضدامنیتی نیاز به کار اطلاعاتی داشتند بالاخص اینکه این دادگاه ها فاقد ضابط قضایی ذیصلاح در حوزه امنیتی بودند.

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اردیبهشت سال ۱۳۵۸ با فرمان امام خمینی به شورای انقلاب اسلامی تشکیل گردید . با تأسیس این نهاد انقلابی ، گام اساسی تری جهت حفظ و حراست از انقلاب اسلامی برداشته شد که بخش بسیار مهم آن فعالیت در حوزه اطلاعات بود.

رخنه تحرکات آژانس اطلاعات مرکزی

مهمترین بخش از تاریخجه شکل گیری تشکبلات اطلاعاتی نوین در جمهوری اسلامی تحرکات آژانس اطلاعات مرکزی (Central Intelligence Agency) آمریکا مشهور به «سیا» یا «سی‌آی‌اِی» برای نفوذ و حفظ ساواک تحت پوشش دیگر است.از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی به موازات شکل گیری یک سازمان اطلاعات مردم پایه در تراز انقلاب اسلامی و متشکل از نیروهای انقلابی، تحرکات خزنده ای از سوی جریان لیبرال و تحت نفوذ «سی‌آی‌اِی» برای احیای ساواک با عنوان دیگر صورت می پذیرد که کلید رمزگشایی از علل و عوامل اصلی انحراف وزارت اطلاعات در دولت های لیبرال – که موجبات خروج آن از مدار اصلی انقلاب و انقلابی گری و نیز وارد شدن به حرکت های زیرمداری دیوان سالارانه فراهم می کند – است. حرکت های زیرمداری دیوان سالارانه ای که انقلاب و نظام اسلامی را بطور هدفمندی در موقعیت براندازی و کودتا از سوی سازمان های اطلاعاتی غربی و ستون پنجم آنان قرار می دهد!

رخنه «سی‌آی‌اِی» تحت پوشش جریان ملی مذهبی

از مهمترین موضوعات چالش برانگیز راجع به تاریخچه سازماندهی تشکیلات اطلاعات و امنیتی در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، نفوذ جریان ملی- مذهبی و لیدر آن مهندس مهدی بازرگان جهت بازسازی ساواک تحت تشکیلاتی جدید با نام «ساواما» است؛ حسین فردوست در خاطرات خود این موضوع را تایید نموده است.[۱]

مواضع این جریان و خاصه شخص بازرگان راجع به حفظ سلطنت و نفوذ وابستگان ایالات متحده آمریکا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بر کسی پوشیده نیست. به تبع چنین باور و با وجود ارتباطات گسترده این جریان و لیدر آن با ساواک،شاهد رخنه های اطلاعاتی و امنیتی در دولت موقت به خواست شخص مهندس بازگان هستیم.

توصیه بازرگان برای آزادی سپهبد شاپورآذربرزین معاون عملیاتی نیروی هوایی(نفوذی آمریکایی ها) و انتصاب او بعنوان مشاور امنیتی خود تا زمان استعفا و فراری دادن آن به آمریکا و همچنین جریان ارتباط این جریان و لیدر آن با تیمسار ناصر مقدم آخرین رییس ساواک و تصمیم مهندس بازرگان برای انتصاب او بعنوان رئیس رکن سه ارتش در نوع خود بسیار قابل توجه و تامل است!

در واقع بنحوی با خواست و برنامه ساواک(البته دستور تشکیلاتی سیا) پیش از پیروزی انقلاب اسلامی جهت انتقال قدرت به جریان ملی مذهبی هم خوانی دارد.تضمین بازرگان به سران ساواک در آذر سال ۵۷ هم جهت حفظ آنان در ساختار مورد نظر آنان با رویکرد عملی دولت موقت نیز این هم خوانی را اثبات می کند

براساس بعض گزارش های موجود ارتباط نیروهای ساواک تا روی کارآمدن دولت رجایی وجود داشته و بعد از آن قطع شده است و از آنان دیگر استفاده نشده است.

دفتر اطلاعات و تحقیقات دولت بازرگان و راهبری جنگ اطلاعاتی

 همچنانکه اشاره نمودیم اولین تحرکات برای نفوذ و سلطه اطلاعاتی پس از انقلاب اسلامی را دولت لیبرال بازرگان کلید زد.از نکات بسیار قابل توجه در این ارتباط ،تمرکز این دولت نفوذی و دارای عناصر دو تابعیتی در حوزه ضد جاسوسی است!

چرایی چنین تمرکزی با توجه به مطالبی که پیش از این راجع به « رخنه سی‌آی‌اِی تحت پوشش جریان ملی مذهبی » بیان داشتیم و نیز اظهارات رئیس وقت کارگزینی ساواک تا حدودی قابل فهم است که:«مقدم در ماه های آخر اعلام کرد حکومت شاه تمام شده است و هدف ما از این به بعد حفظ کشور از شر کمونیست هاست.»

منوچهر هاشمی مدیرکل وقت اداره هشتم ساواک در این باره می‌گوید:«سپهبد مقدم چند ماه قبل از اینکه به مقام ریاست ساواک برسد، به امریکا دعوت شد و در آنجا آموزش‌های لازم را دید. وقتی ارتشبد نصیری از کار برکنار شد، در همان روز ادمیرال ترنر، رئیس سیا به وسیله‌ اردشیر زاهدی سفیر ایران برای اعلیحضرت پیام فرستاد که مقدم را به جای نصیری بگمارد. نفر دوم سفارت [اسد همایون] تعریف می‌کرد مقدم که به اینجا آمد، اغلب جاها، جز دو جا همراهش بودم. بعد از برگشتن او، یک روز اردشیر زاهدی مرا خواست و گفت برو پیش رئیس سیا، یک پیام فوری دارد. رفتم و گفت: بگویید که به نظر ما مقدم را رئیس ساواک بگذارید.»[۲]

در همین ارتباط دولت بازرگان با سازماندهی عناصری از اداره هشتم ساواک ، عملا یک سازمان اطلاعات خارجی را پایه گذاری کرد و مسولیت آن را به دکتر یزدی از عناصر نفوذی و مشکوک به دوتابعیتی محول نمود.

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی این اداره ماموریتش حوزه بلوک شرق به ویژه اتحاد جماهیر شوروری و نیز کشورهای عربی بود که دکتر یزدی از عناصر نفوذی با توجه به اختیارات محوله از همان مامورین اداره هشتم برای احیای این سازمان اطلاعات خارجی برای راهبری یک جنگ اطلاعاتی با شوروی بهره برد. بعض اسناد سازمان حفاظت اطلاعات ارتش از جمله پرونده‌ موسوم به « ارتباط سعادتی و عضو سرویس اطلاعات کا. گ. ب » از این حقیقت حکایت دارد:«در تاریخ 7/2/1358 مستند به گزارش یک مأمور ویژه نفوذی ضدجاسوسی ساواک منحله در سفارت شوروی، اطلاعیه‌ای به هیئت رئیسه سماجا (اداره دوم ارتش) داده می‌شود مبنی بر اینکه در ساعت 19:30 روز 8/2/1358 در ملاقاتی که بین ولادیمیر فنسینکو دبیر دوم سفارت شوروی (عضو سرویس اطلاعات کا. گ. ب) با یکی از عناصر رده ‌بالای سازمان مجاهدین خلق در خیابان کوشک صورت خواهد گرفت...».[۳]

تحرکات توده‌ای‌ها و بعض گروه های چپ در این حوزه و بطور خاص تسلط بر اداره دوم ساواک( امنیت داخلی) و دسترسی  به اسامی اعضای ساواک و انتشار لیست۸۰۰۰ نفری آنها توسط اتحادیه کمونیست‌ها را هم می بایست بخشی از جنگ اطلاعاتی دو سازمان شرقی و غربی در این آوردگاه دانست.

اما این تمام حقیقت و چرایی این سرمایه گذاری پر ریسک سازمان سیا نیست و روی دیگر این سکه را باید « کودتای نافرجام پایگاه هوایی شهید نوژه » یا موسم به کودتای نقاب جست که آمریکایی ها بر روی آن سرمایه گذاری ویژه ای نموده بودند[۴] و سازمان «ساواما» دولت موقت جهت ایجاد کانال های ارتباطی امن برای کودتاچیان نقش پنهانی ایفا نموده اند که تاکنون راجع به این موضوع هیچ تحلیلی ارایه نشده است .

دفتر اطلاعات و تحقیقات نخست وزیری

همچنانکه پیش از این بیان داشتیم ارتباط نیروهای ساواک تا دولت رجایی وجود داشته و بعد از آن قطع شده است.در دولت رجایی شاهد شکل گیری دفتری با محوریت شخصی پر حاشیه و دارای سوابق و ارتباطات گروهکی(از سازمان مجاهدین خلق تا سازمان مجاهدین انقلاب) به نام قنبری مشهور به تهرانی هستیم.

خسرو تهرانی که پیش از آن در کمیته های انقلاب مرکز ؛ تجارب اطلاعاتی و امنیتی و تشکیل واحد اطلاعات آن را در کارنامه خود داشت؛بواسطه ارتباطات گروهکی با سازمان مجاهدین انقلاب و در راس آنها بهزاد نبوی بعنوان مسئول دفتر اطلاعات و تحقیقات دفتر نخست وزیری معرفی و منصوب گردید. نفوذ کشمیری با آن سوابق گروهکی به دبیرخانه شورای امنیت ملی از همین دفتر اطلاعات صورت گرفت و منجر به طراحی و انفجار دفتر نخست‌وزیری جمهوری اسلامی ایران گردید.

سعید حجاریان از زبان شهید اسدالله لاجوردی ماهیت خود و عناصر اصلی این دفتر را اینگونه بیان می کند که :« لاجوردی در قضیه انفجار دفتر نخست‌وزیری عده‌ای از رفقای ما را دستگیر کرد.لاجوردی به خود من همواره می‌گفت که شما از منافقین هم بدتر و خطرناکترید. می‌گفت رجوی دوراندیش نبود و خیلی زود دست خودش را رو کرد اما شما سازمانی‌ها دوراندیش هستید و خودتان را برای آینده آماده کرده اید و منتظر فرصت هستید تا شرایط به نفعتان مهیا شود. اعتقاد قلبی لاجوردی این بود که خطر سازمان مجاهدین انقلاب از سازمان مجاهدین خلق بیشتر است. لاجوردي مرا كه مي‌ديد مي‌گفت تو و بهزاد(نبوي) و خسرو(تهراني) از رجوي خطرناك‌تريد... بارها به من گفت كه شما (سازمان مجاهدين انقلاب) از منافقين بدتريد.»[۵]

 و جالب از همه اینکه همین افراد شناسنامه دار با محوریت دفتر اطلاعات نخست وزیری عهده دار تدوین طرح تمرکز اطلاعات در قالب یک وزارتخانه گردید و با کمک ۱۶ نماینده مجلس اول در دستور کار قرار گرفت و بطور خاص با تشکیل کمیسیون ویژه‌ای از جمله با مسوولیت آقای روحانی ، طرح مورد بررسی قرار گرفت.سعید حجاریان که بعنوان نماینده دولت در این جلسات مشارکت داشت نقل می کند که :«محسن رضایی و رضا سیف‌اللهی به من می‌گفتند تو از کشمیری بدتری. چرا که امام دو بازو دارد یکی بازوی نظامی و دیگری بازوی امنیتی. تو می‌خواهی با تمرکز اطلاعات در دولت عملا یک بازوی امام را قطع کنی و آن را بوروکراتیزه کنی.»[۶] و نهایتا تحت مصالحی ؛ قانون تأسیس وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی در۲۷/۵/۱۳۶۲ تصویب می گردد[۷] . از جمله نقاط کور تشکیل این وزارتخانه به استناد ماده ۱۳ تاسیس آن :« دولت موظف است پس از تصویب این قانون حداکثر ظرف سه ماه لایحه ضوابط استخدام نیروهای مورد نیاز این وزارتخانه را تهیه و‌جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.» اما اولین قانون استخدامی براساس مستندات در دسترس سایت واجا – که البته اشتباه می باشد - مصوب۲۴/۴/۱۳۷۴ مجلس شوراي اسلامي است[***۸] و لذا این سوال را به اذهان متبادر می کند که استخدام و جذب در این وزارتخانه تابع چه ضوابطی بوده است!

اما بطور قطع آنچه این وزارتخانه بوروکراتیک را براساس این قانون و قانون استخدام آن از سایر وزارتخانه ها متمایز می کند و در صورت رعایت این اصول توسط تشکیلات و نیروهای آن در مدار امامت امت و انقلاب اسلامی قرار می دهد ؛ عبارت است از:

 الف : پیشگیری و مقابله با توطئه‌های [دشمنان داخلی و خارجی] علیه انقلاب اسلامی کشور و نظام جمهوری اسلامی(ماده۱ تاسیس)

ب: هیچ یک از کارکنان این وزارتخانه و سازمانهای حفاظت اطلاعات و واحدهای اطلاعاتی نباید عضو هیچ حزب یا سازمان و گروه سیاسی‌باشند.(ماده ۱۲ تاسیس)

ج: اعتقاد به مبانی اسلام ناب محمدی (ص)، انقلاب اسلامی، نظام جمهوری اسلامی ایران و آمادگی فداکاری در راه تحقق اهداف آن.(بند الف ماده ۸ استخدام)

د: اعتقاد التزام عملی به ولایت مطلقه فقیه و مقام رهبری. (بند ب ماده ۸ استخدام)

ه: التزام عملی به مبانی و احکام اسلام، قوانین جمهوری اسلامی ایران و رعایت موازین اخلاق اسلامی. (بند ج ماده ۸ استخدام)

و: داشتن حسن شهرت و سابقه از نظرت اعتقادات، تعهد و صداقت، امانت‌داری، رازداری، دلسوزی و حسن خلق. (بند ل ماده ۸ استخدام)[۹]

عملکرد و دستاوردهای این وزارتخانه در ادوار گذشته را می بایست در چارچوب همین اصول و ویژگی های تشکیلاتی تحلیل و بررسی کرد .اجمالا می توان گفت که هر جا وزارت اطلاعات در دوره هایی خوش درخشیده است این اصول بنیادی را در خود تقویت کرده است و هر جا از چشم امامت و امت افتاده است جایی بوده است که نیروهای دارای ویژگی یاد شده را از تشکیلات حذف و از مدار چنین منظومه ای خارج و به مدار بوروکراتیک خود را تنزل داده است؛ چراکه اقتدار تشکیلاتی ، تابع قدرت علم و تعهد در حوزه راهبردی اطلاعات است و بدلیل اینکه این قدرت صرفا در منابع انسانی یافت می شود و لذا این ویژگی های منحصر به فرد و بی نظیر در جمهوری اسلامی با آن خاستگاه و مختصات جهان بینی اسلامی و مکتبی آن ؛ چنین اثربخشی و بهره وری را در وزارت اطلاعات ایفا می کند. ازینروست که امام خامنه ای با آسیب شناسی دقیق دوران وزارت اطلاعات سید محمود علوی در ۲ دیدار طی ۵سال! به محورهایی اشاره می کنند که عمدتا به همین اصول و ویژگی ها باز می گردد.

ما در قسمت بعدی این مقاله به تحلیل محتوی بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در این ارتباط می پردازیم.ان شالله

منابع

[۱]ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست، ویراسته عبدالله شهبازی، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ بیست و پنجم، ج1، صص627-631

 [۲]. مجموعه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد، گفتگوی حبیب لاجوردی با منوچهر هاشمی، نوار شماره 13، 17 اکتبر 1985، صص 13-

[۳]نامه فرمانده حفاظت اطلاعات ارتش به دادستانی انقلاب مرکز در تاریخ 9/11/1363

[۴]اسنادی از نقش آمریکا در کودتای نوژه http://www.irdc.ir/fa/news/1057/

[۵]لاجوردي خطاب به حجاريان: شما از منافقين خطرناك‌ترهستيد https://www.mashreghnews.ir/news/147857

[۶]/تشكيل وزارت اطلاعات به روايت سعيد حجاريان https://www.isna.ir/news/8406-06501/

[۷] مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی http://rc.majlis.ir/fa/law/show/90795

[۸]http://vaja.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx?Object=NEWS&ID=d2b66516-55db-49b2-8c09-19f2256abd5c&WebPartID=82616be2-7162-4d5d-8cc4-bcf3cbdeeb44&CategoryID=c14d3d50-7790-466e-aebd-86d57472e724

*** در سایت مرکز پژوهش های مجلس تاریخ تصویب 1374/04/25 استhttp://rc.majlis.ir/fa/law/show/90455

[۹]http://rc.majlis.ir/fa/law/show/90455