به گزارش گلستان ما ؛ حسن بیارجمندی دانشجو دکتری دانشگاه روابط بین الملل مسکو و کارشناس مسائل بین الملل در مطلب جدیدش به بررسی دوران پسابرجام و نقش نمادهای غربی در زندگی ایرانی پرداخته است :

" غذا به معنای عام آن با  آغاز حیات انسان در این دنیای خاکی پیوند بغرنجی دارد؛چراکه با وجود کثرت ، تنوع  و آزادی انتخاب در میان آنها بجز میوه ممنوعه و هشدارهای خداوند متعال در خصوص کید شیطان و وعده های آن،حضرت آدم ابوالبشر تن به خوردن میوه ممنوعه ای داد که حیات او و ابنای او را در این دنیا رقم زد:«أَکَلا مِنْها فَبَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا يَخْصِفانِ عَلَيْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَ عَصي‏ آدَمُ رَبَّهُ فَغَوي‏ (پس هر دو از آن درخت خوردند و عورتهایشان بر ایشان ظاهر شد و بنا کردند که از برگهای بهشت به بدنشان بچسبانند و آدم نافرمانی پروردگارخویش کرد و گمراه شد)[1]

در این دنیا نیز ، غذا نیاز اساسی و عنصر حیاتی در زندگی ابنای حضرت آدم را تشکیل داده و همچنان همان نقش اساسی را در روند تکامل مادی و معنوی او ایفا می نماید.حتی این قاعده و مرزبندی آن (حلال و حرام)در رسالت تمام انبیای الهی مورد تاکید قرار گرفته است و بخشی از وعده های مرتبط با بهشت برین با غذا پیوند دارد و این پیوند گاهی بعنوان اعجاز انبیای الهی با توجه به درخواست و تقاضای مردم و دلیلی برای اثبات و حقانیت رسالت الهی با این دنیای نیز پیوند خورده است.

مائده آسمانى یا غذاهای آسمانی به استناد آیاتی چند از کلام الله مجید بعنوان اعجاز حضرت موسى(ع) بر بنى اسرائیل(مرغ بریان)  و  حضرت عیسی(ع) بر حواریون(نان و ماهى) نازل شده است.[2]

ابن عباس می‌گوید: عیسى بن مریم(ع) به بنى اسرائیل دستور داد که سى روز روزه بگیرند، آن‌گاه هرچه می‌خواهند از خداوند درخواست کنند که به آنها عطا مى‌‏کند. پس از اتمام روزه، به حضرت عیسى عرض کردند، اگر ما براى یکى از مردم کارى کرده بودیم، ما را سیر مى‌‏کرد. ما یک ماه روزه گرفته و گرسنه شده‌‏ایم. از خدا بخواه که بر ما مائده‌‏اى نازل کند. در این وقت، فرشتگان خوان آسمانى را نازل کردند. بر این خوان، هفت عدد نان و هفت ماهى بود. همه آنها از این سفره آسمانى خوردند و سیر شدند.[3]

اهمیت و نقش این عنصر تا جایی است که خود در فرهنگ نذر؛به غالب ترین و معمول ترین مبدل شده است؛فرهنگی که نه تنها در اسلام بلکه از یک پیشینه تاریخی در میان دیگر ادیان و اقوام  بر خوردار بوده است و با درآمیختن با این فرهنگ؛خود به یک مائده زمینی که با آسمان ها در پیوند است؛شناخته می شود. بنحوی که این  اساسی ترین نیاز بشری، فراتر از رزق و روزی او-که با تاریخ و فرهنگ اقوام و نژادهای مختلف انسانی درآمیخته است- به یک مولفه قدرت نرم در روابط انسانی و خارجی مبدل شده است. [4]

امروزه نیز با وجود پیشرفت های گسترده زندگی بشری ،نه تنها چیزی از اهمیت این عنصر کاسته نشده بلکه این عنصر با کمیت و کیفیت خیره کننده آن در گستره این دنیای خاکی ما از ساده ترین روابط انسانی تا پیچیده ترین«روابط»-که در سطح بین ملل و دولت ها تعریف می شود-از جایگاه ویژه تری برخوردار گردیده است.آنچه در  این قسمت ابتدایی یادداشت بطور خاص مورد توجه نگارنده است همین رابطه اخیر است که بطور عام از آن به دیپلماسی(Diplomacy) یاد می کنند.

ابزار نرمی که بطور خاص تحت دانش و مجموعه ای از راهبردها و تاکتیک ها برای پیاده سازی سیاست خارجی یک کشور بکار می رود.عمده این روابط در ارتباط با هنر مذاکرات(Negotiation) و بر روی میزهایی با اشکال متنوع هندسی-که هر یک دارای معنای خاصی است- تعریف می شود و البته در این روابط و در این نوع خاص آن محدود به میز مذاکرات نمی شود و بلکه به مدد دانش نوین دیپلماسی عمومی(Public diplomacy)-  که هنر تماس و ارتباط  با عامه مردم خارجی با اهداف بظاهر آموزش و اطلاع رسانی به منظور تامین منافع و امنیت ملی است- به عرصه حیات اساسی ترین عنصر متغییر ژئوپولیتیک کشور طرفِ روابط و بطور خاص مذاکرات بسط یافته است.

در این دو سطح از روابط خاص و عام ،«عنصر غذا» نقش خاصی ایفا می کند؛تا جایی که این دو امروزه تحت موضوع «غذا و سیاست خارجی»( Food and Foreign Policy) و یا «دیپلماسی غذا»( food diplomacy) مورد توجه و اهتمام ویژه ای قرار گرفته است و حتی درمعتبرترین دانشگاه های جهان بعنوان یک دوره علمی ارائه می شود.[5]

مصادیق قابل توجهی می توان در دو سطح عام و خاص  برای این نوع از دیپلماسی ارائه کرد؛بطور عام روابط بازرگانی و صادرات محصولات و مواد غذایی بطور کلی و استراتژیک(غلات)، محصولات و مواد  غذایی  خاص -که بیانگر هویت و فرهنگ یک ملت است-،عرضه و فروش محصولات و مواد غذایی خام در قالب فروشگاه های کوچک و یا زنجیره ای در کشور و کشورهای هدف با بِرند و اسم کشور صادر کننده،طبخ و عرضه غذا و عرضه مجانی آن به افراد در قالب موسسات خیریه و یا در مناسبت های خاص(مثلا نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو-عرضه غذای ایرانی در غرفه ایران) و یا در رستوران های دارای شاخصه های معماری اصیل در کشور و کشورهای هدف- که جایگزین بی بدیلی برای زبان و انتقال عینی فرهنگ ها در ضمن ضروری ترین تماس هایی است که می تواند به ارتباطات موثر و کارآیی مبدل شود[4]- ،کمک  محصولات و مواد غذایی به کشورهای بحران زده ناشی از عوامل طبیعی و حوادث غیرمترقبه،جنگ، فقر و گرسنگی[6*]

و...اما این نوع از دیپلماسی در سطح خاص آن علاوه بر پیچیدگی های آداب و رسوم خاص دیپلماتیک ،از محدودیت ها و ملاحظات خاص تری بر خوردار می باشد که بطور خاص می توان از صبحانه یا ناهارهای کاری دیپلماتیک،ضیافت های دیپلماتیک در کنفرانس ها،سمینارها،جلسات ، روزهای خاص ملی یا بجهت حضور فرد یا شخص عالی رتبه یک کشور،یا حضور افراد و گروه هایی از نخبگان خارجی در محل نمایندگی سیاسی و...نام برد.

این نوع از دیپلماسی اخیر نیز با توجه به پیچیدگی های آداب و رسوم خاص دیپلماتیک و محدودیت های ناشی از آن از یک سو و نقش روز افزون بازیگران غیردولتی و نهادهای مدنی در کشور و یا کشورهای هدف ،در قالب های های ساده و عامه پسند تر همچون ایجاد و راه اندازی کافه ها و رستوران ها در جنب یا نزدیکی سفارتخانه ها و یا نمایندگی های امور فرهنگی و اجرای برنامه های جنبی فرهنگی و بهره گیری از آنها در تولیدات تلویزیونی و...همچون اقدام سفارت ایالات متحده در ليوبليانا پایتخت کشور اسلوونی[7]  و یا پروژه ای که دانشگاه KHU [8]در استانبول ترکیه تحت عنوان غذا برای دیپلماسی(Food For Diplomacy) اجرا نموده است؛این پروژه با هدف تسهیل گفتگو بین بازیگران غیر دولتی همچون تجار و بازرگانان،دانشگاهیان و چهره های علمی و نمایندگان نهادهای مدنی از طریق آوردن آنها بر سر میز شام اجرا می شود.

براساس این پروژه در این شام ویژه یک آشپز از یکی از کشورهای هدف به نوبت به طبخ غذا می پردازند و میهمانان حاضر به سخنرانی کارشناسان حاضر گوش فرا می دهند[9].این مصادیق در دو سطح یاد شده بصورت مکمل هم عمل می کنند و به تناسب و میزان هماهنگی اهداف و برنامه  ها می تواند در افزایش« تماس ها» و بدنبال آن« روابط» و تسهیل و گشایش فصول نوین تاثیر گذار باشد.

دستگاه سیاست خارجی امپراطوری ایالات متحده که در دهه های قرن اخیر بصورت پیچیده ای با درهم آمیختن راهبردها و تاکتیک ها و این قسم از دیپلماسی عمومی بدنبال تحمیل و تحکیم سلطه خویش بر دیگر کشورها بوده است؛در مورد جمهوری اسلامی ایران  علی رغم اتخاذ راهبردهای متنوع سخت و نرم با همکاری دیگر وزراتخانه ها و سازمان های ذیربط موفقیت چندانی بدست نیاورده و در عمده موارد با شکست مواجه شده است.

حلقه مفقوده و اصلی تمام این شکست ها در 36سال گذشته فقدان سفارتخانه و در یک کلام «تماس» و «رابطه» بوده است.ازینرو در سالهای اخیرآنان از طرق راه های مختلف جایگزین  با تاکید بر دیپلماسی عمومی بدنبال «تماس» و آنگاه«رابطه» بوده اند؛رابطه ای که بتواند با اصلاح چهره سیاه آمریکا در نزد مردم ایران و تعدیل سیاست های انقلابی نظام جمهوری اسلامی، زمینه خوراندن «میوه ممنوعه» را فراهم کند تا «ما» انقلابی را از بهشت انقلاب اسلامی خارج و برای همیشه تهدیدات ایران اسلامی برای کیان «شیطان بزرگ» و منافع و امنیت ملی آن را مرتفع سازد.

براساس آخرین گزارش 4ساله وزرات دفاع  آمریکا(2014)-که با هدف مقابله با چالش‌های استراتژیک و مخالفین در سال‌های پیش رو تهیه و تدوین می گردد-همچون گزارش های پیشین،نگاه اجمالی به نقش و جایگاه دیپلماسی بعنوان مکمل حمایت از اقدامات نظامی داشته است.در این گزارش با اشاره به نگرانی های مرتبط با برنامه هسته ای ایران! و استراتژی‌های مختلفی  که به منظور رفع آن اعمال شده است از دیپلماسی عمومی  بعنوان یکی از زیرمجموعه‌های استراتژی دیپلماسی، یاد شده است . [10]

دیپلماسی عمومی که راهی برای «تماس» و «رابطه» با مردم ایران فراهم کند.همین دو فراز اصلی سند منتشر شده بدون دسترسی به سند ضمیمه طبقه بندی شده آن بخوبی نشان می دهد که  دیپلماسی عمومی ایالات متحده در قبال ایران  نه برای رفع نگرانی در خصوص برنامه صلح آمیز هسته ای؛ که خود این« پروژه نگرانی» برای گشودن پنجره ای برای دیپلماسی و دیپلماسی عمومی به منظور دستیابی به اهداف صدرالاشاره است.

درخواست مقامات ایالات متحده به انحصار مذاکرات 5+1و ایران به «ایران و ایالات متحده» و به تصویر کشیدن آن پیش از سال 1392 در راستای همین راهبرد تحلیل می شود.ما بطور مشخص از اواخر تابستان و پاییز سال  و92 با عبور از شکست گزینه «دیپلماسی غذا » در ضمن ضیافت شام بان کی مون؛  با برقراری اولین تماس رسمی و پوشش رسانه ای گسترده آن شاهد گشایش پنجره ای برای این دیپلماسی و دیپلماسی عمومی یکطرفه ایالات متحده بودیم که  ثمره عملی آن توافق موقت ژنو بر روی برنامه هسته‌ای ایران (Geneva interim agreement on Iranian nuclear program)در ۳ آذر ۱۳۹۲ (برابر با ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳) بود.

یکی از بندهای اصلی این توافق - که موضوع این بخش و با توجه به بازتاب گسترده آن در داخل و خارج با سئوالات و ابهامات فراوانی روبرو شد- عبارت بود از:«ایجاد یک کانال مالی برای تسهیل تجارت موارد نیازهای انسان‌دوستانه داخل ایران با استفاده از عواید فروش نفت در خارج ایران.

این تعریف امور انسان‌دوستانه شامل غذا و محصولات کشاورزی... است » تاکید طرف و نماینده ایالات متحده در این مذاکرات مبنی بر هزینه این اموال در جهات یاد شده و بازی قابل تامل طرف ایرانی در این زمین و براساس قواعد تعریف شده«دیپلماسی غذا» ایالات متحده با آن تصاویر از صفوف طولانی و...!پرده از این سیاست و اهداف اصلی می گشاید .سیاست و اهدافی که وندی شرمن معاون وزیر خارجه آمریکا با حضور در جلسه استماع سنای آمریکا به بخشی از آن اشاره می کند:

«شما در اخبار دیدید که ایران اخیرا به طور قابل مشاهده‌ای غذا بین مردم فقیر جامعه‌اش توزیع کرده تا نشان دهد کاهش هدفمند و محدود تحریم‌ها تاثیر مستقیم بر مردم این کشور داشته است. همان طور که قول داده بود، این پول قرار است در جهات دیگری مصرف نشود.»[11] .

در طی مذاکرات هسته ای آنچه بیش از هر چیز قابل تامل است عبارت است از اولا همسویی و حتی پیشگامی دیپلماسی عمومی آمریکا از دیپلماسی میز مذاکرات هسته ای است و البته در همین میز مذاکرات و حاشیه های ناشی از اقامت های طولانی آن ،بطور خاص «دیپلماسی غذا» است که گزارش های جالب و قابل توجهی از آن منتشر شده است ثانیا حفظ بسترهای لازم اقتصادی برای نوع عمومی از دیپلماسی برای خوراندن میوه ممنوعه صدرالاشاره است.

از این موضوع اگر بگذریم و به  پایان مذاکرات و نتیجه عملی آن یعنی برجام برسیم؛شاهد تحرکات ویژه دستگاه سیاست خارجی ایالات متحده جهت رشد و عمق دهی به چنین «دیپلماسی شیطانی» در پسا مذاکرات هستیم که  نشان می دهد؛ حقیقتا همانطور که رهبر معظم انقلاب اسلامی اخیرا تاکید فرمودند مسائل پسا برجام  بجهت هدفگذاری های کلان و تسهیلات و منافذی که برای دستیابی بدان ها ایجاد شده است؛از خود «برجام» مهم تر است.

اهداف و تسهیلاتی که فارن پالسی بعد از پایان مذاکرات و با استناد به نگاه متحدان خاورمیانه ای آمریکا(رویکرد صلح!!) و در نقد مقایسه رویکرد نزدیکی به پکن در دهه 1970ریچارد نیکسون ابعادی از آن را رمزگشایی می کند.هر چند تمام واقعیت  را نمی گوید که چنین رویکردی نه با آن اهداف نیکسونی که با اهداف بروزرسانی شده اوبامایی تطبیق دارد .

باراک اوباما در مصاحبه خود با توماس فریدمن و در توضیح بعد ریگانی راهبرد خود یعنی رویکرد ریگان نسبت به شوروی!- که می خواست آمریکا را نابود کند!!!- ابعاد قابل توجهی از این سیاست و نقش آن برای یکپارچه سازی« جامعه مدنی2009 »( Iranian Green Movement) -که در سئوال هدفمند فریدمن نهفته است-را تبیین می کند.« آیا اعتقاد دارید با توجه به عمق جامعه مدنی ایران و که در سال 2009به راه افتاد.

این توافق،قدرت یکپارچه کردن بیشتر ایران را با جهان دارد؟»تکرار این رویکردهای نیکسونی و ریگانی بعنوان بخشی از لایه های پیدا و پنهان رویکرد اوباما  نه تنها گویای وجود راهبردی با ابعاد و لایه های پنهانی است بلکه همانطوراوباما یک روز پس از نتایج مذاکرات در کنفرانس خبری خطاب به سران دو حزب عمده کنگره اشاره نمودند:«انتظار دارم که بحث و بررسی شدید باشد!!! و امیدوارم تصویر کلان موضوع  را فراموش نکنیم»!!!از اهداف کلان تری در مقایسه با موضوع برنامه هسته ای ایران دنبال می کند.

در خوشبینانه ترین نگاه می توان گفت که تصویر کلان برجام و قطعنامه 2231 همان فرمول مصالحه جویانه بروزرسانی شده نیکسون یعنی «یک ایران مقتدر، ولی نه الان» بلکه 25سال بعد است[12] و در تجربه آموز ترین و ملموس ترین نگاه می توان گفت که نه تنها تصویر کلان همان فرمول بظاهر صلح جویانه بروز رسانی شده رانلد ویلسن ریگان(Ronald Wilson Reagan)  را می توان برداشت کرد بلکه بصورت حیرت آوری در بسیاری از جزییات از جمله یکی از مهمترین اقدامات واپسین در چارچوب «دیپلماسی غذا» در سال 1990  یعنی افتتاح اولین و بزرگترین شعبه ی مک دونالد جهان!!! در میدان بزرگ پوشکین!!! مسکو با 700 صندلی در داخل رستوران و 200 صندلی در بیرون رقم خورد ، رستوران زنجیره ای که از آن به بزرگترین شبکه جهانی دیپلماسی عمومی ایالات متحده برای «تماس» و «رابطه» یاد می کنند و...

-----------------------------------------------------------------------------------------------

پاورقی

1-      سوره طه آیه 121

2-      مفسران در ذیل آیات 112- 114 سورۀ مائده، نظریات متعددی در ارتباط با  نوع غذاهای آسمانی ارائه کرده‌اند.ر.ک  مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏3، ص 410.

3-      تفسیر نور الثقلین، ج ‏1، ص 691.

4-      http://www.theglobalist.com/food-foreign-policy-diplomatic-cuisine/

5-      For example, American University in Washington, D.C. is offering courses in culinary diplomacy and conflict cuisines, recognizing the growing importance of the food industry around the world. http://www.theglobalist.com/food-foreign-policy-diplomatic-cuisine/

6-      روزنامه  لس آنجلس تایمز  در ارتباط با همین موضوع بحران فقر و گرسنگی طی مقاله ای به موضوع دیپلماسی غذا پرداخته و از آن بعنوان یک طریق موثر در اعاده چهره یک ابرقدرت بشردوستانه!یاد کرده است.

FOOD DIPLOMACY: We know the cost to end world hunger. What's the cost of neglect? June 23, 2008//: In this series of editorials, we have argued that it is in the U.S. national interest both to address the burgeoning hunger crisis and, by improving the impact and visibility of its aid efforts, restore America's tarnished global image as the humanitarian superpower. http://articles.latimes.com/2008/jun/23/opinion/ed-food23

7-       The U.S. Embassy in Ljubljana, Slovenia has decided to use employ “food diplomacy” to showcase American culture and diversity, as well as to highlight sustainable development and environmentally-friendly practices in the United States. http://slovenia.usembassy.gov/food.html

8-      Kadir Has University (KHU) was founded in 1997, in Istanbul.//http://www.khas.edu.tr/en/

9-      http://foodfordiplomacy.org/?page_id=15790

10-   http://archive.defense.gov/pubs/2014_Quadrennial_Defense_Review.pdf

11-   کیهان ۱۶ بهمن ۱۳۹۲

12-   حسن بیارجمندی. برجام و قطعنامه2231 ؛کنترل برنامه هسته ای یا برنامه جامع قدرتهای جهانی برای کنترل قدرت منطقه ای ایران

 انتهای پیام /