به گزارش گلستان ما ؛ دکتر عبدالرضا بای دکترای روابط بین الملل و عضو هیات علمی دانشگاه طی مقاله ای که برای این پایگاه خبری تحلیلی ارسال کرده است نوشت :

تعریف دولت رانتیر

رانتیریسم یا دولت های رانتیر به دولت هایی اطلاق می شود که حداقل 42 درصد درآمدهای خود را از یک ماده زیر زمینی بدست آورد ، این گونه از دولت ها به شدت وابسته به این درآمدها می باشند ایران نیز از جمله دولت های رانتیر یا تحصیلدار محسوب می شود که بودجه ملی آن به شدت بوی نفت می دهد و نفت مهمترین عامل پویایی یا عدم پویایی دولت محسوب می شود .

در صورت افزایش درآمدهای نفتی قدرت مانور و پویایی دولت افزایش می یابد و بالعکس با کاهش قیمت نفت کارآمدی دولت نیز کاهش می یابد و زمینه برای دست اندازی دولت به منابع دیگر و بخصوص جیب مردم فراهم می شود در این شرایط از تعهدات دولت در خدمت به مردم کاسته و بر درآمدهای این گونه افزوده می شود در شرایط کنونی که قیمت نفت کاهش یافته و شاهد تحریمهای امریکا و متحدان و سازمان ملل و اتحادیه اروپا علیه ایران می باشیم وضعیت منابع مالی دولت چندان مطلوب نیست .

و این موضوع زمینه ساز تصمیم های درآمد زا در بودجه دولت و تصویب آن توسط مجلس شده است که در این شرایط شاهد شرایط خاصی در کشور هستیم به نظر می رسد سیستم مالیاتی کشور با قدرت و تمرکز بیشتری تلاش می کند تا با گرفتن مالیات کمبودهای مالی کشور را تامین نماید اوضاع و شرایط به حدی نامطلوب می باشد که حتی نهادهای استانی توانایی تامین منابع مالی سفرهای استانی را نیز ندارند.

تاریخ نفت در ایران

در تاریخ نفت در ایران چند دوره وجود دارد که دولت اقتصاد بدون نفت را تجربه نموده است که دوره اول مربوط به دولت مصدق می باشد که به دلیل ملی شدن صنعت نفت بریتانیا اجازه صدور نفت را به ایران نمی داد و عملا تلاش های مصدق برای بازگشت به نظام جهانی بی فایده بود که این بازگشت با کودتای 28 مرداد محقق شد دومین دوره مربوط به دولت اصلاحات می باشد که اقتصاد ایران نفت زیر ده دلار را تجربه نمود و سومین دوره سالهای پایانی دولت دهم و آغاز دولت یازدهم می باشد که شرایط اقتصادی ایران را خاص نموده است و ارزش پول ایران به شدت کاهش پیدا نمود و ورود ارز و منابع خارجی به ایران قطع شد .

دولت تدبیر و امید با شرایطی روبروست که بدون حل و فصل موضوع هسته ای نمی تواند اقتصاد ایران را به اقتصاد جهانی بازگرداند صدور قطعنامه های شورای امنیت و اقدامات یک جانبه امریکا و اتحادیه اروپا باعث شد انزوای اقتصادی ایران تشدید شود و دولت رانتیر با چالش های جدی روبرو شود و به ناچار می بایست گزینه های نوینی در جهت تامین منابع مالی را در دستور کار قرار دهد متکی بودن به منابع داخلی مهمترین دستور کار دولت تدبیر و امید در شرایط کنونی است .

پیامدهای دولت رانتیر

خاستگاه تحریم نفت ایران طراحی کاریکاتوری از سوی یک شرکت بر روی اتوبوس های امریکایی بود که در یک سوی آن نفت و دلار ترسیم شده بود و در طرف دیگر خط و نشان رییس جمهور اسبق ایران ، این کاریکتور پیامش به دولتمردان امریکایی این بود که با خرید نفت ایران ، خط و نشان ها نیز با قدرت انجام می شود .

لازم به ذکر است که در دولت رانتیر شرایطی وجود دارد که منجر به پیامدهای خاص می شود عریض و طویل بودن ساخت دولت و گسترش نظام دیوان سالاری و بروکراسی از مهمترین پیامدهای دولت رانتیر می باشد هرچند که سالهاست بحث کوچک سازی و یا چابک سازی دولت در ایران مطرح می باشد اما در عالم واقع شاهد تحقق این مهم نیستیم چراکه ساخت و اساس دولت مبتنی بر رانتیریسم و گسترش دولت می باشیم و نهادها و سازمان های عریض و طویل از پیامدهای مهم دولت رانتیر می باشد.

بنابراین داشتن شغل دولتی و وصل شدن به دولت برای هر ایرانی مجذوب و مطلوب می باشد و همه تحصیل کردگان نشستن و تکیه زدن بر مسند دولتی را به هر شغل دیگر ترجیح می دهند و به واقع از ملزومات دولت رانتیر حجیم و بزرگ بودن دولت است.

بنابراین استخدام دولتی یکی از راهکارهای افزایش مقبولیت دولت می باشد. جالب است در یک نگاه به عنوان مثال به صدا و سیمای مراکز استانها در برخی مراکز بین 700 تا 1000 نفر مشغول به کار می باشند و این در حالی است که غول رسانه ای دنیا بی بی سی با 120 نیرو اداره می شود و نگاهی به نهاد دولت در کشور اعم از قوه مجریه و دیگر نهادها بیانگر عریض و طویل بودن دولت را هویدا می سازد  و یا در حوزه آموزش عالی هزاران واحد و مرکز دانشگاهی با میلیون ها دانشجو و فارغ التحصیل وجود دارد که نقشی در توسعه و رشد کشور ندارند.

از دیگر پیامدهای دولت رانتیر عدم تحرک و پویایی اجتماعی و فرهنگی است مردم همواره به دولت به عنوان یک منجی می نگرند و هرگز اراده ای از پایین به بالا شکل نمی گیرد و مردم منتظر سیاسگذاری فرهنگی از بالا به پایین می باشند این نگاه عمودی از ضرورت های اجتناب ناپذیر دولت رانتیر می باشد ازاین روی اراده جمعی و مشارکت از پایین به بالا در جامعه ایرانی جایگاهی ندارد .

در بعد سیاسی احزاب سیاسی به صورت حرفه ای و کارآمد شکل نمی گیرد و این احزاب از بالا به پایین شکل می گیرد بنابراین به معنای واقعی در جامعه ایرانی احزاب سیاسی وجود ندارد و مفاهیمی چون اصول گرا و یا اصلاح طلب مفاهیم برساخته است که در جامعه ایرانی شکل گرفته است و جز به تحلیل بردن انرژی نظام سیاسی کارایی دیگری ندارد و این بازی های سیاسی موجود در جامعه ایرانی یک اصول گرا را در شرایط خاص اصلاح طلب می کند و بالعکس در بعد سیاسی به هر میزان که منابع مالی دولت رانتیر بیشتر باشد به همان میزان تمرکز سیاسی و نقش آفرینی دولت نیز افزایش می یابد و به هر میزان درآمدها کاهش می یابد

مفاهیمی چون عدم تمرکز سیاسی و یا پلورالیسم سیاسی بیشتر به گوش می رسد و دولت این مفاهیم را مطرح می کند اما در بعد اقتصاد عملکرد دولت به شدت تابع درآمدهای نفتی می باشد کاهش مقبولیت و یا افزایش مقبولیت دولت رانتیر به شدت تابع نفت می باشد چرا که قوام و دوام دولت منوط به این اصل می باشد

اگر درآمدهای نفتی در سطح مطلوبی باشد دولت پرکار و کلنگ مدیران نیز بیشتر به زمین می خورد و قیچی های افتتاح نیز پرکارتر می شود و بالعکس اگر درآمدهای دولت کاهش یابد شاهد گرایش دولت به بخش خصوصی و یا سرمایه گذار داخلی و خارجی هستیم تا به نوعی باعث برجسته سازی خدمات دولت شوند و در این شرایط تصمیماتی اتخاذ می شود که چندان علمی و مطالعه شده نیست و به جای فرصت ساز بودن منجر به چالش های جدی دراستان گلستان می شود

به عنوان مثال تصمیماتی همچون پتروشیمی گلستان ، جاده ابر و یا تبدیل نمودن جزیره اشوراده به منطقه گردشگری و یا سیاست سد سازی که منجر به پیامدهای زیست محیطی بیشماری شده است را می توان مورد توجه قرار داد .

جزیره آشوراده  ظرفیت چندانی برای سرمایه گذاری عظیم ندارد

در رابطه با جزیره آشوراده باید اذعان نمود که این جزیره ظرفیت چندانی برای سرمایه گذاری عظیم ندارد و در تعارض با کنوانسیون رامسر و سیاست های زیست محیطی است حال جالب است که نگاهی به رویکرد جمهوری آذربایجان در این راستا بنگریم در سالهای اخیر بحث ایجاد جزایر مصنوعی در خلیج فارس مطرح بوده که امارت متحده عربی پیشتاز این سیاست بوده است در دریای خزر نیز جمهوری آذربایجان به دنبال ایجاد 41 جزیره مصنوعی می باشد که بلند ترین برج جهان به ارتفاع 1050 متر ایجاد خواهد شد و تا سال 2019 نیز به پایان خواهد رسید .

به نظر می رسد اگر بناست در حوزه گردشگری اقدامی در استان انجام شود به حد کافی ظرفیت های بالقوه وجود دارد و در غیر این صورت اگر سواحل استان گلستان از مزیت نسبی در گردشگری برخوردار است به مثابه جمهوری آذربایجان اقدام به تاسیس جزایر مصنوعی نمود ( لازم به ذکر است عمیق بودن سواحل ایران یک عامل بازدارنده در طرح های مختلف شده است ) .

تصمیمات در دولت رانتیر بیشتر شخصی ، سیاست زده و همراه با غوغاسالاری است

بگذریم تصمیمات در دولت رانتیر بدون طی شدن فرایندهای علمی صورت می گیرد و بیشتر شخصی و سیاست زده و همراه با غوغاسالاری است در آخرین تعریف از توسعه پایدار عنصر محیط زیست مورد توجه قرار گرفته است و این دو متغیر لازم وملزوم یکدیگر می باشد طرح هایی چون جاده ابر و یا پتروشیمی و یا اشوراده در تعارض با متغیر محیط زیست می باشد و بیشتر اقداماتی احساسی است تا عقلانی.                                                                                                          

درشرایط کنونی دولت به دنبال تامین منابع مالی خود از منابع داخلی است در ماههای اخیر سازوکار مالیاتی به شدت و حدت بیشتری فعالیت های خود را سازماندهی نموده است البته در جوامع توسعه یافته بالای نود و هشت درصد درآمدها از مالیات می باشد و این موضوع دولت را در برابر ملت پاسخگو نموده است

اما در جامعه ما تقریبا 40 درصد درآمدها از مالیات می باشد و این درآمد ها بیشتر از کسانی حاصل می شود که در نظام اداری مشغول به فعالیت هستند و فرار مالیاتی هنوز به عنوان یک فرهنگ در کشور ما وجود دارد بنابراین مالیات و افزایش قیمت خدمات ارائه شده از سوی دولت از منابع درآمدی دولت محسوب می شود به عنوان مثال افزایش بهای گاز ،برق و غیره از اقدامات دولت محسوب می شود و یا افزایش امتیاز برق از 200 هزار تومان به یک میلیون و افزایش در منازل مسکونی با زیربنای 180 متر تا سه میلیون تومان از دست اندازی های دولت محسوب می شود تا کسری بودجه تامین شود در همین راستا ضرورت های بودجه ای باعث شده است تا هدفمندی یارانه ابزاری برای تامین هزینه دولت شود

شادابی دولت رانتیر و تداوم دست درازی مردم به سوی دولت

هر چند درباره هدفمندی اما و اگرهای مختلف وجود دارد اما دولت از این طرح به خوبی در راستای تامین منابع بهره برداری می کند در اواخر دولت دهم فروش سکه و دلار در دستور کار بود و در این دولت ابزارها و رویکرد متفاوتی در دستور کار قرار گرفته است ولی هدف یکی است.

تامین منابع مالی و حل مشکل کسری بودجه این اولین جبهه دولت یازدهم در جهت حل مشکلات مالی است در جبهه دوم آزادسازی منابع بلوکه شده ایران در بانک های خارجی که بالای 120 میلیارد دلار می باشد در دستور کار قرار دارد که باید منتظر بود که آیا دیپلماسی می تواند فرصت ساز در عرصه اقتصادی شود و دولت رانتیر دوباره شاداب و سرحال نقش آفرینی کند و مردم باز هم دست های خود را بهتر و قویتر به سوی دولت دراز نمایند و سپاسگزار از فروش نفت توسط دولت و تزریق آن به بدنه جامعه و جیب های مردم باشند ؟

انتهای پیام/