کانی ید به رنگ آبی تیره و در سیستم ارتورومبیک متبلور می‌شود و بزرگترین ذخایر ید در رسوبات دریایی قرار دارد بر اساس اقدامات اکتشافی در استان گلستان در عمق تقریبا یک هزار متری زمین ید در شورابه‌ها کشف شد.

ید موجود در سازند‌های زمین‌شناسی شمال گلستان به صورت محلول در آب‌های درون حفره‌ای است، وجود سازند باکو با رس چسبنده و کمی سیلت به صورت هم شیب بر روی سازند‌های فوق الذکر نقش یک پوشش را برای حفظ شورابه‌های یددار ایفا کرده است.

فعالیت اکتشاف ید در استان گلستان توسط شرکت کانسارخزر در سال ۱۳۸۲آغاز شد و در سال ۱۳۸۶ مجوز استخراج ید از اعماق زمین برای این شرکت صادر شد.

چون این ماده خالص استخراج نمی‌شود بحث فرآوری مواد معدنی نیز در دستور کار قرار می‌گیرد و پس از صدور مجوز بهره‌برداری معدن مجوز استحصال و فرآوری ید نیز صادر شد و در ادامه در سال ۱۳۸۷ این شرکت موفق به تولید ید دارویی برای اولین بار در کشور از شورابه شد.

در ابتدای آن سال این شرکت با تولید سالانه ۶۰ تن ید کار خود را آغاز کرد که با اجرایی شدن فاز‌های توسعه‌ای تولید این شرکت افزایش و در سال‌های بعد به توان تولید ۴۰۰ تن ید دارویی از شورابه‌های اعماق زمین در منطقه مرزی استان گلستان رسید.

از سال ۱۳۹۵ یکی از معضلاتی که برای این شرکت به‌وجود آمد بحث مدیریت پساب بود که واکنش‌هایی از سوی فعالان زیست محیطی داشت و برای حل این مشکل در نخستین گام این شرکت درصدد بود که آب شور استحصال شده را به آب متعارف برای کشاورزی، پرورش آبزیان و حتی شرب تبدیل کند و در این راستا از ظرفیت دانشگاه صنعتی شریف استفاده شد.

مدیر فنی این شرکت می‌گوید: از این دانشگاه در آن سال درخواست کردیم که آین آب شور را به آب متعارف تبدیل کنند و در آن زمان راهکار‌هایی ارائه شد و ولی اکثر آن راهکار‌ها در مقیاس صنعتی انجام نشده بود و بیشتر به صورت تئوری بود که روی کاغذ قرارداشت و در کشور اجرا نشده بود، لذا مشکل داشتیم و نمی‌توانستیم آن را اجرا کنیم.

این مسائل باعث شد که این شرکت به این نتیجه برسد که این معضل را نمی‌تواند با یک روش حل کند و لذا مطالعاتی با دانشگاه ازاد گرگان برای انتقال شورابه‌یه دریا آغاز کرد.

ولی با توجه به اینکه در آن زمان آئین نامه مدونی برای انتقال شورابه به دریا وجود نداشت این طرح با مشکل روبرو شد و تمام این اقدامات که باید با هماهنگی محیط زیست رقم می‌خورد متوقف شد و در نهایت در سال 1399 استاندارد برای انتقال شورابه به دریا ارائه شد که به گفته مسئولان این شرکت بسیار سختگیرانه بود.

تدبیری، مدیر فنی این شرکت معتقد است که در حال حاضر استاندارد خروجی فاضلاب و پساب داریم که بر گرفته از کشور‌های دیگر است و ۵۳ پارامتر به صورت خیلی سختگیرانه بررسی و اجرا کرده که اگر بخواهیم آن را برای آب شرب گرگان اجرا کنیم چند پارامتر آن آلاینده می‌شود.

این مسائل باعث شد که شرکت کانسارخزر به فکر تزریق شورابه به اعماق زمین بیفتد که این عمل تزریق در اختیار چند کشور دنیا از جمله ایالات متحده آمریکا قرار داشت و در این راستا و در سال ۹۸ به دنبال بومی‌سازی این دانش رفت.

در کل دنیا تزریق شورابه برای استحصال نفت انجام می‌شود و این تزریق برای سازند‌هایی که میزبان این مواد معدنی هستند کار بسیار متفاوتی بود و تزریق این آب شور به اعماق ۶۵۰ تا ۹۰۰ متری زمین برای نخستین بار در کشور اتفاق می‌افتاد و این در حالی است که در میادین نفتی هدف افزایش فشار مخزن و افزایش راندمان استخراج نفت و گاز است.

تدبیری می‌گوید: در جهان تزریق پساب به ویژه تزریق پساب تولید‌کنندگان ید را تنها یک کشور انجام می‌دهد و آن نیز آمریکا است، باید این موضوع را بدانیم که تزریق، صنعتی مکان شمول است، شاید بتوانیم در منطقه اینچه تزریق انجام دهیم ولی هیچ تضمینی وجود ندارد که بتوانیم در نقطه‌ای دیگر این کار را انجام دهیم و به این خاطر ساختار‌های زمین‌شناسی هر منطقه تعیین‌کننده این عملیات به‌شمار می‌رود.

وی افزود: البته بررسی‌های ما نشان می‌دهد که ژاپن نیز شورابه خروجی از واحد تولید ید را برای حفظ فشار مخازن، عملیات تزریق شورابه را در میادین نفتی انجام می‌دهد و بخش دیگری از شورابه تولید شده را به اقیانوس میریزد.

آغاز مطالعات تزریق شورابه به اعماق زمین با همکاری دانشگاه صنعتی شاهرود در گلستان

در این راستا با همکاری دانشگاه صنعتی شاهرود مطالعات تزریق شورابه در گلستان انجام شد که این مطالعات تقریباً یک سال طول کشید و بر اساس این مطالعات نخستین چاه تزریق شورابه در گلستان حفر شد و از آنجائیکه این دانش در کشور بسیار نوپا بود، نخستین چاه تزریق به مانند چاه استخراج یا تولیدی حفر شد ولی تفاوت‌های استخراج و تزریق باعث شده که نتیجه لازم حاصل نشود چرا که در چاه‌های استخراجی فشار از روی سازند برداشته می‌شود ولی زمانیکه تزریق می‌کنید سفره تحت فشار است و آرتزین می‌کند و در این زمان باید فشار مضاعف دیگری به سفره زیر زمینی وارد کرد تا بتوانیم آب را تزریق کنیم و این امر افزایش فشار مشکلات فراوانی را در این امر به‌وجود می‌آورد.

تدبیری می‌گوید: در این زمینه از تجربیات و توان علمی شرکت‌های نفتی که در سطح کشور فعالیت داشتند استفاده شد، با شرکت‌های مختلف فعال در صنعت نفت مذاکره داشتیم و تجربیات و توان علمی هر بخش را در صنعت تزریق شبیه‌سازی کردیم و به کار بردیم در این راستا با چند ین شرکت همکاری داشتیم.

وی افزود: حتی در این زمینه جهت بهره‌گیری از تجربیات و دانش روز با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری رایزنی شد نا توانستیم مشکل را با شرکت‌های بومی بر طرف کنیم.

این شرکت تاکنون هفت حلقه چاه را با تکنولوژی حفاری کسب شده حفر کرده که ۵ حلقه از این چاه‌ها زیر بار تزریق است و اگرچه با تکیه بر دانش و توانایی جوانان بومی منطقه چالش‌های پیشرو در زمینه حفاری چاه‌های تزریق را برطرف کرده ولی چالش‌هایی که در حال حاضر در زمینه تزریق شورابه با آن روبرو هستیم تجهیزات سرچاهی از همه مهمتر پمپ‌های تزریق شورابه با دبی و فشار بالا است که بتواند شورابه را به این عماق تزریق کند که این پمپ‌ها را در اختیار نداشت.

فناوران ایرانی برای طراحی و ساخت پمپ‌های تزریق به کمک ما بیایند

تدبیری، مدیر فنی شرکت می‌گوید: چاه‌ها را حفر کردیم ولی نیاز به پمپ‌های تزریق داشتیم و با سابقه‌ای که شرکت‌های نفتی داشتیم به سراغشان رفتیم و از ظرفیت آن‌ها استفاده کردیم، ولی متوجه شدیم اتفاقاً این چالش در شرکت‌های نفتی نیز وجود دارد، تصور ما بر این بود که این شرکت جهت حفظ فشار مخازن نفت، توان تزریق حجم و دبی بالایی از شورابه‌های نفتی را دارند، در حالی که اینگونه نبوده و آن‌ها نیز به مانند ما با چالش‌هایی روبرو بودند و کاری که ما انجام می‌دادیم برای این شرکت‌های نفتی شگفت‌انگیز بود.

وی خاطرنشان کرد: این در حالی بود که پشت آن‌ها یک وزارت خانه قرارداشت و ما یک شرکت سهامی خاص بودیم به دنبال این دانش رفتیم و از ظرفیت جوانان نخبه استفاده کردیم.

تدبیری تأکید کرد: پمپ‌هایی که در صنعت نفت وجود داشت وارداتی بود، در گام بعدی در این شرایط کشور دیدیم این تکنولوژی به سراغ واردات این پمپ‌ها رفتیم ولی به دلایل تحریم حتی برای خرید با واسطه نخستین سؤال آن‌ها این بود که مصرف‌کننده نهایی کیست؟ بعد از آتکه متوجه می‌شدند بناست این پمپ‌ها در ایران مورد استفاده قرار گیرد حتی دیگر پاسخ ما را هم نمی‌دادند.

تدبیری می‌افزاید: به همین خاطر برای ساخت چنین پمپ‌هایی با شرکت‌های داخلی رایزنی کردیم و گفتیم چنین چیزی نیاز داریم، ولی متأسفانه شرکت‌های قدرتمند پمپ ساز ایزانی به دلیل اینکه کار بزرگی بود نتوانستند قبول کنند ولی در نهایت یک شرکت پمپ ساز داخلی این مسئولیت را قبول کرده و با تلاش‌های انجام شده وبا مطالعاتی که بیان شد یک پمپ طراحی و ساخته شد هرچند خالی از اشکال و ایراد نبود.

وی یادآور شد: نهایتاً توانستیم این پمپ‌ها را را شبیه‌سازی کنیم ولی استهلاک بالایی دارد و هر روز که جلو می‌رویم مشکلاتی در آن پدیدار می‌شود و از فناوران کشور درخواست داریم در این امر به ما کمک کنند.

مسئول فنی شرکت کانسارخزر ابراز‌امیدواری کرد با اقدامات انجام شده اگر با مشکل ناخواسته‌ای مواجه نشیم تا پایان سال کل پساب تولید معدن اینچه ۲ را به زمین تزریق خواهیم کرد و همچنین در کنار این پروژه طرح مطالعاتی برای تبخیر شورابه و جداسازی املاح دیگر آب نیز شروع شده است.

تدبیری ابراز داشت: در منطقه‌ای که حضور داریم میزان تبخیر بر اساس گزارشات هواشناسی یک هزار و ۶۰۰ تا یک هزار ۸۰۰ میلی‌متر است، برای افزایش نرخ تبخیر منطقه از دستگاه‌های تبخیر مکانیکی که یک دستگاه آن وارد کشور شده به صورت آزمایشی استفاده خواهیم کرد که نرخ تبخیر را افزایش قابل توجهی خواهد داد و سطح موردنیاز برای اجرای طرح تبخیری را کاهش خواهد داد.

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری استان گلستان، در کل دنیا هشت کشور تولید‌کننده ید وجود دارد و بیش از 80 درصد ید دنیا توسط شیلی و ژاپن تولید می‌شود.

استحصال ید در کشور شیلی از خاک‌های نیتراته انجام می‌شود که بیش از ۵۰ درصد ید دنیا در اختیار این کشور است و سالانه حدود ۱۸ هزار تن ید توسط این کشور تولید می‌شود.

همچنین ۱۰هزار تن نیز ید نیز توسط کشور ژاپن تولید می‌شود، به‌غیر از شیلی مابقی کشور‌ها نیز ید را از شورابه تولید می‌کنند.

کشور‌هایی مثل، آمریکا، ترکمنستان، ایران، چین و آذربایجان تولید‌کننده ید به شمار ‌می‌روند و از بین این کشور‌ها تنها آمریکا و ژاپن توانسته به علم تزریق شورابه به اعماق زمین دست پیدا کند و با حل مشکلات تزریق شورابه، ایران سومین کشوری است که در دنیا توانسته تزریق شورابه را به اعماق زمین اینگونه انجام دهد./  خبرگزاری علم و فناوری گلستان 

انتهای پیام/