به گزارش گلستان ما ؛ امروزه تروریسم یکی از دست مایه‌های نهادهای معاند نظام برای نیل به اهداف شوم خود بوده که جدای از پلیدی و پلشتی این اقدام نحس، لزوم هوشیاری و تیزبینی عناصر کنترلی و تقویت رفتارشناسی و تسلط بر ابعاد روانی موضوع در مواجهه با تروریست‌ها و شناخت حالات و روحیات این افراد دون صفت را می‌طلبد. لذا یکی از دغدغه‌های اصلی جامعه بین المللی، همین مسأله تأمین و حفظ امنیت در صنعت هوانوردی است که همیشه مورد توجه دولت‌ها و حتی افکار عمومی بوده است.

از زمانی که حادثه تروریستی 11 سپتامبر 2001 اتفاق افتاد، سازمان ایکائو به عنوان تنها مرجع امور هوانوردی در دنیا، اقدام به طراحی و تدوین تمهیدات گسترده در زمینه امنیت هوایی کرد.

اصولاً هرگونه اقدام ضد امنیت هوانوردی را باید در قالب اقدامات تروریستی به بررسی و ارزیابی گذاشت. از هنگامی که جامعه بین‌المللی، بویژه در چارچوب سازمان ملل متحد عزم خود را جهت مقابله با تروریسم و عاملان آن جزم کرد، تاکنون اقدامات گسترده انجام گرفته است. البته در این بین نباید چالش‌های متعدد پیش روی این مسأله را نادیده گرفت.

تا پیش از حوادث 11 سپتامبر 2001 آمریکا، برای مقابله با اقدامات تروریستی، مشخصأ در حوزه هوانوردی، تمهیداتی پراکنده بویژه از سوی سازمان بین المللی هوانوردی کشوری ایکائو صورت پذیرفته بود؛ تصویب چهار کنوانسیون بین المللی:

1- کنوانسیون توکیو راجع به جرایم و دیگر اعمال ارتکابی در هواپیما مصوب 14 سپتامبر 1963

2- کنوانسیون لاهه راجع به جلوگیری از تصرف غیرقانونی هواپیما مصوب  16 دسامبر 1970

3- کنوانسیون مونترال راجع به جلوگیری از اعمال غیر قانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری مصوب 23 سپتامبر 1971

4- پروتکل مقابله با اعمال خشونت بار غیر قانونی در فرودگاه‌های مورد استفاده هوانوردی بین المللی غیر نظامی (پروتکل مونترال) مصوب 24 فوریه 1998 و برخی مصوبات داخلی از جمله انکس (ضمیمه) 17.  اما حملات تروریستی 11 سپتامبر در آمریکا که به عنوان بزرگ ترین عملیات تروریستی تاریخ مورد توجه افکار عمومی قرار گرفت، نشان داد نظام بین المللی مبارزه با تروریسم هنوز در ابتدای راه قرار دارد.

در عصر جهانی شدن اقدامات تروریستی در مرزهای ملی یا منطقه ای محصور نمانده است.

گسترش مسافرت‌های هوایی، انقلاب ارتباطات و جهان بدون مرزی که در آن زندگی می‌کنیم شرایطی را پدید آورده که می‌تواند مورد سوء استفاده تروریست‌ها قرار بگیرد. تروریست‌ها با جلب مساعدت هم پیمانان فرامرزی و با تکیه بر ارتباطات و شبکه‌های مالی می‌توانند تقریباً هرجا که بخواهند، اقدامات تروریستی خویش را سازماندهی کنند و به اجرا گذراند.

اهمیت و ضرورت این مقاله به این دلیل است که با توجه به هجمه گسترده دشمنان به نظام جمهوری اسلامی ایران و همچنین وجود منافقینی که آرزوی خدشه وارد کردن به حیثیت بین المللی کشور عزیز ما ایران را دارند، لذا با حضور سپاه پاسداران و وظیفه آن در امر حفاظت از فرودگاه‌ها و هواپیماها، سعی بر این شده است که گوشه‌ای از نقش سپاه حفاظت هواپیمایی در امنیت هوانوردی توضیح داده شود.

امنیت

مفهوم امنیت در دنیای واقعی مفهومی حیاتی و کاملا شناخته شده برای بشر بوده و هست. در دوران ماقبل تاریخ امنیت، مفهومی کاملاً فیزیکی را شامل می‌شد که عبارت بود از؛ اصول حفظ بقا، نظیر امنیت در برابر حملة دیگران یا حیوانات و نیز امنیت تأمین غذا.

با پیشرفت تمدن و شکل گیری جوامع، محدودة امنیت ابعاد بسیار گسترده‌تری یافت و با تفکیک حوزة اموال و حقوق شخصی افراد از یکدیگر و از اموال عمومی و همچنین تعریف قلمروهای ملی و بین المللی، به تدریج مفاهیم وسیعی مانند حریم خصوصی، امنیت اجتماعی، امنیت مالی، امنیت سیاسی، امنیت ملی و امنیت اقتصادی و.... را نیز شامل گردید. این مفاهیم گرچه دیگر کاملاً محدود به نیازهای فیزیکی بشر نمی‌شدند، ولی عمدتًا تحقق و دستیابی به آنها مستلزم وجود و یا استفاده از محیط‌های واقعی و فیزیکی بود.

اما به لحاظ لغوی تعاريفی که در فرهنگ لغات برای امنيت ارائه شده است، عبارتند از: "در معرض خطر نبودن يا از خطرمحافظت‏شدن."، "رهايى از ترديد، آزادى از اضطراب وبيمناكى و داشتن اعتماد و اطمينان موجه و مستند ." امنيت ‏به صورت وسيع، در مفهومى ‏به كار گرفته شده است كه به صلح، آزادى، اعتماد، سلامتى و ديگر شرايطى اشاره مى‏كند كه‏ فرد و يا گروهى از مردم، احساس آزادى از نگرانى، ترس، خطر يا تهديدات ناشى از داخل يا خارج را داشته باشند.

امنیت هوایی

هر چند آن گونه كه توسط برخی صاحب نظران استدلال مى‏شود، مفهوم امنيت فى نفسه در كاربرد عامى كه در روابط بين الملل و ديگر رشته‏ها دارد و به ‏نظر مى‏رسد كه به‏عنوان يك مفهوم سازمان يافته محورى از سوى سياستمداران ومحققان مورد پذيرش قرار گرفته باشد، با ادبيات شديداً غیر منسجمى روبروست.

این موضوع در خصوص تعریف امنیت در حقوق هوایی نیز به چشم می‌خورد زیرا  هیچ تعریف مشخص و شاخصی از امنیت هوایی که در مقوله‌های عمومی‌ امنیت قابل تعمیم باشد ارائه نگردیده است و  در بسیاری از موارد تفاوتی میان ایمنی و امنیت قائل نگردیده‌اند. با این وصف نیاز است تا با در نظر گرفتن مفهوم کلاسیک امنیت، امنیت هوایی را  با در نظر داشتن  تعریف امنیت در قانون که به معنی نبود تهدید است در موضوع این بحث نبود تهدید نظامی تلقی نماییم.

کنوانسیون‌های مرتبط باحقوق هوایی، بخشی از حقوق بین الملل عمومی به شمار می‌رود زیرا وجود قرارداد میان کشورها برای اینکه هواپیما بتواند از کشوری به کشور دیگر  پرواز و مقررات آن را رعایت کند در این نوع از حقوق الزامی است. در همین رابطه در کنوانسیون 1944 "شیکاگو"،  استاندارد‌های هوایی تعیین شده است.

اما در زمانی که روابط بین اشخاص مطرح است، برای مثال سقوط، خسارت به جان و مال مسافر و غیره  این نوع از حقوق با حقوق  خصوصی ارتباط می‌یابد که کنوانسیون‌های 1929"ورشو" و1999 "مونترال"  به این موضوعات پرداخته اند. حقوق هوایی با استناد به  کنوانسیون‌های 1963 "توکیو"، 1970" لاهه" و 1971 "مونترال"  با حقوق جزایی نیز ارتباط پیدا می‌کند.

از آنجا که موضوع این مقاله به امنیت هوانوردی باز می‌گردد، پس  اشاره‌ای مختصر به کنوانسیون‌های یاد شده،  به خصوص به کنوانسیون "شیگاگو" و اساسنامه سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری (ICAO) که با این موضوع  ارتباط بیشتری دارد، می‌پردازیم.

کنوانسیون 1929 ورشو: این معاهده یکی از موافقت نامه‌های مهم و اصلی برای حل مشکلات ناشی از هوانوردی محسوب می‌شود که به یکسان سازی برخی از مقررات مربوط به حمل و نقل بین المللی می‌پردازد و حقوق مسافر و تکالیف متصدیان حمل ونقل هوایی را مشخص می‌نماید.  

کنوانسیون 1999 مونترال: این کنوانسیون توسط ایکائو و به منظور افزایش مسئولیت متصدیان حمل و نقل به تصویب رسید. لذا همان هدفی را که کنوانسیون ورشو در نظر داشت با شرایطی به روز تر دنبال می‌کند.

کنوانسیون 1963 توکیو :اولین تلاش برای مقابله با جرائم هواپیمایی، تصویب این سند می‌باشد که به جرائم و برخی تخلفات ارتکابی دیگر در داخل هواپیما می‌پرداخت. دولت‌ها به منظور جلوگیری از ارتکاب عمل مجرمانه علیه امنیت پروازها، این معاهده را تدوین نمودند که به طور جنبی به بررسی جرم هواپیماربایی نیز پرداخته است.

 کنوانسیون 1970 لاهه :به دلیل عدم توفیق کنوانسیون 1963 توکیو در کاهش آمار هواپیماربایی و نقایص آن، این کنوانسیون درسال 1970 در لاهه تحت عنوان «معاهده بین المللی برای جلوگیری از تصرف غیرقانونی هواپیما» به تصویب رسید. این سند حقوقی نحوه برخورد با تصرف غیر قانونی هواپیمای در حال پرواز را تعیین می‌نماید.

کنوانسیون 1971 مونترال: یکسال پس از معاهده لاهه 1970، تحت عنوان «اعمال غیر قانونی بر ضد امنیت هواپیمایی کشوری» به تصویب رسید که جرائم دیگر هواپیمایی از قبیل ایراد خسارت به تأسیسات هوانوردی و اعمال خشونت آمیز علیه سرنشینان هواپیما را جرم شناخت. این کنوانسیون کلیه جرائمی که امنیت مسافران و هواپیما را تهدید می‌کند در بر می‌گیرد. این معاهده به نحوی معاهده 1970 لاهه را تکمیل کرد.

کنوانسیون شیکاگو: این سند در جریان کنفرانس 1944 «شیکاگو» تدوین گردیده است و از مهمترین اسناد حقوق هوایی به شمار می‌رود که مورد قبول تمام کشور‌ها قرار گرفته و در حال حاضر لازم الاجراء می‌باشد، این کنوانسیون در 4 بخش، 22  فصل و 96 ماده در سال 1944 به امضاء رسید و در سال 1948 لازم الاجرا گردید. با توجه به اینکه در نظر نیست تا به جزییات این کنوانسیون مگر در موضوعاتی خاص بپردازیم، تنها به ذکر عناوین کلی هر بخش بسنده می‌شود :1- اصول کنوانسیون 2- سازمان هواپیمایی بین المللی(ICAO) 3- سازمان حمل و نقل هوایی بین المللی (YATA) 4- مقررات نهایی شامل؛ چگونگی پیوستن کشورها به ایکائو، خروج، حل و فصل و اقدامات.

انکس 17

 یکی از مهم‌ترین سندهای ایکائو که مرتبط با امنیت هوانوردی به شمار می‌آید، انکس 17 نامیده می‌شود. این انکس یکی از ضمائم کنوانسیون شیکاگو بوده و به دلیل ماهیت آن، اغلب در حال تغییر و تحول بوده و هرچند یکبار مورد اصلاح قرار می‌گیرد.

استفاده از گارد پرواز، بعد از حادثه سپتامبر 2001، مهم‌ترین سیاست در رویه انکس 17 می‌باشد. هرچند که قبل از این حادثه بوسیله سازمان بین المللی هوانوردی استفاده از گارد پرواز، در هواپیماهای مسافربری از جمله کشور ایران توسط سپاه حفاظت هواپیمایی انجام می‌گرفت اما توسط سازمان ایکائو، توصیه نمی‌شد. اما بعد از حادثه تروریستی سپتامبر 2001، سازمان ایکائو کشورهای عضو خود را مکلف به استفاده از گارد پرواز در هواپیما می‌کرد.

لذا در سال 2002، یعنی یکسال بعد از حادثه تروریستی 2001، سازمان ایکائو، و بر اساس اقتدارات شبه قانون گذاری تحت کنوانسیون شیکاگو، انکس 17 را تصویب نمود و از آنجا بود که انکس 17 به عنوان حفاظت هوانوردی کشوری بین المللی علیه اقدامات غیر قانونی و مسائل مربوط به امنیت هوانوردی، مورد توجه همگان قرار گرفت. در انکس 17 مواردی از جمله کمیته حفاظت ملی هواپیمایی، راه‌های دسترسی، گارد پرواز، حفاظت از درب کابین، عوامل انسانی و... مطرح گردید.

تأسیس سپاه حفاظت هواپیمایی

گارد امنيت پرواز از سال 1350 در ايران شروع به كار كرد و تا پيروزي انقلاب اسلامي اين ماموريت توسط حراست شركتهاي هواپيمايي، يگان ويژه تكاوران و...  انجام مي شد. از سال 1357 تا سال 1363 گارد امنيت پرواز در ايران نداشتیم.

ليكن با توجه به اينكه كشور در سالهاي نخستين پيروزي انقلاب اسلامي درگير مبارزه با ضد انقلاب و جنگ تحميلي بود، دشمنان قسم خورده نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران به منظور وارد آوردن فشار مضاعف بر نظام نوپاي ايران اسلامي اقدام به ربايش چندين فروند هواپيماي فاقد گارد امنيت پرواز كرده و باعث پايين آمدن ضريب امنيتي در پروازها به واسطه انجام مداخلات غيرقانوني شدند.

بدين ترتيب و با توجه به وظيفه تصريح شده سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در قانون اساسي مبني بر پاسداري و نگهباني از انقلاب اسلامي و دستاوردهاي آن، اين ماموريت حساس و خطير نيز با فرمان تاريخي حضرت امام خميني(ره) «مبني بر تشكيل سپاه حفاظت هواپيمايي» به سپاه محول گرديد.

سپاه و امنیت پرواز:

با تشکیل سپاه حفاظت هواپیمایی، حراست و حفاظت از هواپیماها و جلوگیری از هواپیماربایی بر عهده سپاه قرار گرفت و این سپاه در دو بخش نسبت به تأمین و حفظ امنیت پرواز اقدام نمود.

سپاه حفاظت هواپیمایی در بخش امنیت زمینی فرودگاه، بازرسی مسافران و وسایل همراه آنان در مبدأ و قبل از سوار شدن به هواپیما در خط پرواز و در بخش امنیت هوایی با استقرار تیم امنیت پرواز حفاظت از هواپیما و سرنشینان آن در مقابل مداخلات غیرقانونی را بر عهده دارد.

در فصل پنجم در انکس 17 که به مسأله مدیریت بحران در هنگام مقابله با مداخلات غیر قانونی اختصاص دارد، تأکید شده که هر کشور عضو سازمان ایکائو(سپاه حفاظت هواپیمایی به عنوان نماینده دولت ایران) باید مقررات کافی را جهت تأمین سلامتی مسافرین و خدمه پروازی هواپیمایی خود که دچار مداخله غیر قانونی گردیده است تا زمانی که سفر آنها ادامه دارد، اجرا نماید.

نتیجه

با توجه به توسعه روز افزون صنعت حمل و نقل هوایی و نقش آن در پیشرفت جوامع، توجه به مساله تأمین امنیت در این حوزه و ارتقاء آن در آینده همچنان ضروری تلقی می‌گردد، بگونه‌ای که حتی سازمان ملل متحد هر گونه اقدام جهت تهدید امنیت هوانوردی را بواقع تهدیدی علیه صلح و امنیت بین المللی قلمداد کرده است.

حال با توجه به تحریم‌های بی رحمانه بعضی از کشورهای اروپایی علیه دولت و ملت ایران، همچنان سپاه حفاظت هواپیمایی به عنوان نماینده کشور ایران توانسته است بدون فراگرفتن آموزش و یا تجربیات از کشورهای دیگر، توان امنیتی خود را به همه نشان داده و به حمد خدای منان، تاکنون هواپیماربایی صورت نگرفته است.

لذا با حضور سپاه در عرصه امنیت فرودگاه از دشمن در هواپیماربایی سلب اراده شده و با توجه به این موضوع، دشمن به سراغ عرصه‌های دیگری برای ضربه زدن به نظام جمهوری اسلامی ایران رفته است که به یاری خداوند متعال در این عرصه ها هم با شکست مواجه شد و ان شاء الله این روند همچنان ادامه خواهد داشت.

نویسنده : ایمان غریبی

انتهای پیام/