به گزارش گلستان ما ؛ با توجه به کثرت استفاده مردم از سامانه های رایانه ای و مخابراتی در جهت انجام امور روزمره خود و پرداختهای اینترتی این جرم بیش از پیش خودنمایی می کند و کلاهبرداران و هکرها را به دنبال کسب درآمدهای سرشار از این راه ترغیب می نماید،همان اندازه که پیشرفت تکنولوژی برای جوامع بشری مفید بوده به همان اندازه میتواند مضر باشد.در این روزها جامعه با عناوین جدیدی چون جرایم سایبری و پلیس فتاء بسیار آشنا است و در شبکه های مجازی و تلویزیون به کرات درخصوص این جرایم و برخورد پلیس فتاء با عاملین آن شنیده است.    

گفتنی است برداشت های غیرمجاز از حساب های بانکی اشخاص جزو بالاترین آمار جرایم سایبری کشور می باشد، به عنوان نمونه می توان به فری اشاره نمود که افراد پا به سن گذاشته را طعمه خود قرار داده بود و موفق به کلاهبرداری میلیاردی از آنان شده بود که ده هزار شاکی برای خود به ارمغان آفرید. این فرد درقالب یک مرد نیکوکار ظاهر شده و هنگامی که افراد مسن قصد برداشتن پول از کارت خود را داشتند ولی به دلیل عدم سواد کافی در این زمینه آنان را راهنمایی می نمود و بعدها افراد متوجه می شدند پول هایی از حساب ایشان در حال کسر شدن است، این فرد با هوشیاری در حال کار با عابر بانک نسبت به دریافت رمز دوم اقدام می نمود و سپس با داشتن شماره کارت و رمز دوم اقدام به خریدهای اینترنتی می نمود.

افراد باید توجه داشته باشند که به هیچ عنوان نمی بایست رمز دوم کارت خود را در اختیار کسی قرار دهند، فقط افراد عادی نیستند که ممکن است گرفتار این کلاهبرداران شوند باید گفت در سال های اخیر بسیاری از وکلای دادگستری طعمه این شیادان فضای مجازی قرار گرفته اند که در سال های گذشته فردی با تماس با وکلای دادگستری و با این عنوان که خارج از کشور می باشد و برای یکی از متهمین که در زندان به سر می برد و شما می بایست وکیل آن فرد شوید با اخذ شماره حساب و رمز کارت اقدام به اخذ وجوهی نموده بود که با هوشیاری یکی از همکاران که با ایشان نیز تماس گرفته شده بود این موضوع بلافاصله به پلیس فتاء اعلام و نسبت به دستگیری این فرد اقدام شد.

یا اخیرا با پیامک و تماس های تلفنی به افراد اعلام می شد شما برنده مسابقه ما شدید درحالی که فرد به هیچ عنوان در هیچ مسابقه ای شرکت نکرده بود ولی آنچنان با وعده های دروغین مردم را فریفته می سازند که نسبت به در اختیار قراردادن شماره کارت و رمز دوم اقدام می نمودند. سردار هادیانفر رئیس پلیس فتا در مصاحبه ای و در توصیه به شهروندان تاکید کرد: « تحت هیچ شرایطی اطلاعات روی کارت ، cvv2 ، تاریخ انقضاء و رمز اول و دوم خود را در اختیار دیگران قرار ندهید ؛ حتما سرویس دریافت پیامک بانکی خود را  فعال نمایید تا از تراکنش های حساب خود مطلع شوید و دست مجرمان را در ارتکاب جرایم ببندید ؛ رسیدهای خود از تراکنش حساب یا تغییر رمز دوم و اطلاعات مربوط به تراکنش را با دقت امحاء نمایید» .

حال به بررسی هرچه بیشتر جرم کلاهبرداری رایانه ای و عناصر قانونی،مادی و معنوی آن می پردازیم. عنصر قانونی این جرم که در واقع ماده قانونی و بحث جرم انگاری آن است در فصل سوم از قانون جرایم رایانه ای مصوب پنجم خرداد سال یکهزار و سیصد و هشتاد و هشت و تحت عنوان سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه گنجانده شده است.در ماده 13 این قانون اشعار داشته: « هرکس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مـال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (20.000.000) ریال تا یکصد میلیون (100.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد».

با توجه به نوع مجازات تعیین شده قاضی مخیر است که با توجه به اوضاع و احوال موجود در پرونده و شرایط خاص متهم یکی از مجازات های تعیین شده در ماده و یا هر دو مجازات را برای مرتکب در نظر بگیرد ولی در هریک از موارد رد مال باید صورت گیرد.

در خصوص مرجع قانونی رسیدگی به جرایم سایبری باید به پلیس فتا اشاره نمود که در صورت کشف و یا گزارشاتی مبنی بر برداشت های غیرمجاز از حساب های بانکی، سرقت رایانه ای، کلاهبرداری رایانه ای، جعل رایانه ای، جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی از طریق سامانه های رایانه ای، نشر اکاذیب از طریق رایانه می بایست و موظف است موضوع را پیگیری نماید.

با مداقه در ماده عنصر مادی این جرم نمایان می گردد که بیشتر افعال مادی مثبت می باشد از قبیل: 1) وارد کردن داده ها 2) تغییر دادن داده ها 3) محو کردن داده ها 4) ایجاد کردن داده ها 5) متوقف کردن داده ها 6) مختل کردن سامانه .

تمامی این افعال باید به شکلی صورت گیرد که منتهی به تحصیل وجه،مال،منفعت،خدمات یا امتیازات مالی برای فرد مرتکب یا شخص دیگر گردد.

وسیله در ارتکاب این جرم سامانه های رایانه ای و مخابراتی می باشد، عمل مرتکب این جرم باید به صورت غیرمجاز صورت گرفته باشد و در واقع غیرمجاز بودن عمل در کلاهبرداری اینترنتی مساوی با متقلبانه بودن عمل در کلاهبرداری ساده می باشد که در گفتار قبل بدان پرداخته شد.به طور اختصار تعاریف کوتاه از هریک از این افعال داده خواهد شد:

  1) وارد کردن داده ها: یعنی اطلاعات و داده هایی به سامانه های رایانه ای داده شود و از این طریق اموالی به دست آید،برای مثال در سیستم بانکی اطلاعات شخص دیگری را وارد کند و موجب فریب سیستم گردد و از این طریق اموالی به دست آید. 

 2) تغییر دادن داده ها: یعنی تغییرات بر روی داده های از پیش تعیین شده ایجاد گردد و از این طریق مالی به دست آید،برای نمونه فردی رمز ورودی سیستمی را تغییر داده و مانع دسترسی گردد و خود به آن سیستم دسترسی پیدا نموده و از آن استفاده کند و بهره مند گردد.

   3) محو کردن داده ها: یعنی داده ها و اطلاعاتی را که بر روی سیستم های رایانه ای و مخابراتی می باشد را دست کاری نموده و قسمتی از آن را حذف نماید که از این طریق اموالی را کسب کند و موجب ورود ضرر به دیگری گردد

  4) ایجاد کردن داده ها: یعنی اطلاعات و داده های جدیدی را ایجاد کند که قبلا در آن سیستم وجود نداشته، برای نمونه در سامانه ثبت احوال کشور فردی افغانی را جزو تبعه کشور معرفی نماید

 5) متوقف کردن داده ها: یعنی داده های موجود در سامانه ای را متوقف کند و با اعمالی باعث شود سیستم برای مدتی از کار بایستد،برای نمونه سیستم برق رسانی کشور را دچار اختلال و توقف نماید و از این راه امتیازی به دست آورد

  6) مختل کردن سامانه: یعنی یک سامانه مخابراتی یا اینترنتی را به طور کلی مختل و از کار بیندازد، برای نمونه سامانه مخابرات کشور را برای مدتی از کار بیندازد و از این طریق کسب امتیاز و یا خدماتی کند

عنصر معنوی این جرم علاوه بر سوء نیت عام یعنی انجام ارادی و عمدی افعال نام برده شده در بالا سوءنیت خاص یعنی رسیدن به نتیجه مجرمانه که همانا تحصیل وجه،مال،منفعت،خدمات یا امتیازات مالی برای فرد مرتکب یا شخص دیگر است، می باشد.

همانطور که مشخص می گردد کلاهبرداری اینترنتی از جمله جرایم مقید به نتیجه می باشد یعنی مرتکب از انجام افعال نام برده شده در ماده به دنبال مقصود خود می گردد که تحصیل وجه،مال،منفعت و غیره می باشد. البته نیازی نیست که این تحصیل فقط برای خود فرد مرتکب باشد بلکه می تواند شخص دیگری از عمل مرتکب منتفع گردد.

در گفتار پیشین و در بحث کلاهبرداری اشاره شد که فرد مرتکب از طریق افعالی اموال را می برد ولی در کلاهبرداری رایانه ای صحبتی از بردن مطرح نشده است و از واژه تحصیل استفاده شده است که این اختلاف را اینگونه می توان پاسخ داد که در کلاهبرداری اینترنتی بر خلاف کلاهبرداری ساده صحبت از منفعت، خدمات و امتیازات شده است بنابراین تحصیل به کار رفته است اما در کلاهبرداری ساده فقط بحث اموال مطرح است لذا از واژه بردن استفاده شده است.

مردم باید هوشیاری و دقت خود را بسیار بالا ببرند چراکه با افزایش استفاده از اینترنت و شبکه های مجازی احتمال به دام افتادن آنان چندین برابر شده است و امید است این مقاله تا اندازه ای مفید فایده واقع و کمکی هرچند کوچک به مردم عزیز کشورم شده باشد.

محمد مهدی سبحانی - کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی

وکیل پایه یک دادگستری( عضو کانون وکلای دادگستری گلستان )

انتهای پیام/