در سال‎های اخیر توجه به صنایع کوچک، متوسط، توسعه خوشه‎ای صنعتی در داخل کشور، افزایش ارزش افزوده و ارتقاء بهره‎وری اینگونه واحدها جزو اولویت‎های مسئولان امر قرار گرفت، در حال حاضر بیش از 220 خوشه کسب و کار قابل توسعه در کشور شناسایی شده و برنامه توسعه 72 خوشه صنعتی از این کسب و کارها در حال اجراست.

در استان گلستان نیز بر اساس مزیت‎های نسبی سه خوشه دام و طیور، فرش دستباف و فرآورده‎های لبنی از سوی سازمان صنایع کوچک و شرکت شهرک‎های صنعتی استان صادر شده است و در این راستا فعالیت دفتر توسعه فرش دستباف گلستان از آذرماه سال 1392 در گلستان کلید خورد.

بر اساس آمار سازمان صنعت، معدن و تجارت گلستان حدود 70 هزار نفر به صورت سنتی و نسل به نسل به قالیبافی مشغول هستند که از این تعداد حدود 31 هزار نفر از کارت شناسایی قالیبافی برخوردارند.

زلیخا عادلی از میان 72 عامل توسعه در کشور تنها بانویی است که در این عرصه وارد شده و به عنوان عامل توسعه خوشه فرش دستباف گلستان فعالیت می‎کند، کسب این افتخار توسط یک بانوی گلستانی سبب شد تا باب گفت‎وگو در زمینه نقاط ضعف و قوت صنعت فرش دستباف باز شود.

با توجه به اینکه شما به عنوان تنها بانوی عامل توسعه فرش دستباف در کشور فعالیت دارید، نقش این خوشه‎ها را در رونق اقتصادی چگونه ارزیابی می‎کنید؟

عادلی: با سازماندهی درست صنایع کوچک و متوسط می‎توان به سطوحی از هم‎افزایی دست یافت که حتی بـا انجام فعالیت اقتصادی حکم می‎کـند کـه در شرایط کمبود سرمایه و با وجود کشش‎پذیری برای آن در فعالیت‎های دیگر، حداکثر بهره‎برداری را از سرمایه‎های موجود کرد.

از میان الگوهای مختلف سازماندهی تولید، خوشه‎های صنعتی از حدود سه دهه است که با اتکا بر سرمـایـه‎هـای قـوام‎یـافـته صنعتی و اجتماعی خـود نقش قابل توجهی در سازماندهی زنجیره تولید صنایع کوچک و متوسط، شکل بازار، توزیع درآمـد و ایجـاد ثـروت در مناطق متعـددی از جهان داشته است و اثـرات قابـل تـوجه توسعه‎ای آنها در کنار دیگر عوامل، موجب تجدیدنظر در برداشت‎های نظریه‎پردازان و طرفداران ادغام‎های عمومی گشته است.

بیش از یک دهه اکثر ادغام‎ها از جنبه‎های مالی و مدیریتی با هدف انتقال دانش و کنترل بازار و نه با شکل‎گیری ادغام‎های عمودی در یک یا چند مرکز تولیدی بزرگ صورت می‎پذیرد.

خوشه‎های صنعتی به سبب برخورداری از مزایای متعدد تاثیر قابل توجهی بر شکل‎گیری استراتژی‎هایی داشته و بر اقتصاد تک تک صـنایع و کسب و کـارهـای کـوچـک در شبکه‎های همکاری صنعتی اثر داشته‎انـد.

استراتژی وابستگی متقابل صنایع به یکدیگر موجب تسریع در جریان اطلاعات به عنوان عامل اصلی مشارکت و نوآوری و شکل‎گیری ترکیب خاصی از رقابت و همکاری شده است که در نوع خود بی‎بدیل بوده و موجبات توسعه مناطق و استان‎هایی را فراهم آورده کـه تـا چندی بیش در گـرداب عقـب مـانـدگی گـرفتـار بـودنـد.

نگـرش سنتی بـه بنگاه تولیدی به عنوان مرکز سازمانـدهی داخـلی فعالیت‎هـای تولیدی بـا تـوجـه به سازماندهی جدید و تحولات جهانی تغییر کرده و بنگاه صنعتی به عنوان واحد موثر در راهبرد توسعه صنعتی و تاثیرگذار بر ساختار صنعتی، رشد اقتصادی و اجتماعی مورد عنایت صاحبان اندیشه و سیاستمداران قرارگرفته است.

همکاری در خوشه چه مزایا و نتایجی در پی خواهد داشت؟

عادلی: فراهم آمدن صرفه‎های ناشی از مقیاس برای صنایع کوچک و متوسط از طریق؛ خرید مشترک نهاده‎ها و مواد اولیه، استفاده از ماشین‎آلات و تجهیزات در مقیاس بهینه، فروش مشترک و تامین سفارشات بزرگ در بازار، روابط درون بنگاهی صنایع کوچک و متوسط را قادر می‎سازد تا در تولید تخصص یابند.

همکاری در خوشه، توان بنگاه را در پاسخگویی و مواجهه باچالش‎های بازار تقویت می‎کند و انتقال سریع تجارب میان بنگاه‎ها در حوزه‎های مهارت، تکنولوژی، نوآوری و ... خواهد بود.

توسعه صنعت فرش دستباف گلستان را چگونه ارزیابی می‎کنید؟

عادلی: تولید فرش دستباف در گلستان از دیرباز بین ساکنان این منطقه بالاخص اقوام ترکمن رواج داشته است و بانوان زیادی در این ناحیه به صورت موقتی و دائم به این صنعت اشتغال دارند.

هنر صنعت فرش دستباف ایران در جهان دارای جایگاه والایی است، قدمت این هنر و اصالت دستبافته‎هایش عامل مهمی در این جایگاه است گرچه تنوع و کیفیت دستبافته‎ها نیز تاثیر به سزایی در این امر دارد اما ارتقاء و حفظ این جایگاه بر عهده همگان است.

متاسفانه گسستگی بین نظام‎های تولیدی فرش دستبافت، بازارهای مصرف مشتریان و وجود نگاه‎های سنتی در بین تولیدکنندگان سبب رکود هنر صنعت فرش شده است.

از آنجایی که صادرات صنایع دستی و فرش با توجه به مزیت نسبی تولیدات آن به عنوان صادرات ارزش افزوده و نه صادرات دارایی محسوب می‎شود پرداختن به این مهم بسیار مطلوب است.

در این منطقه هنر صنعت فرش قابل توسعه بوده و زمینه لازم برای پیاده‎سازی این استراتژی فراهم است، از دلایل امکان این توسعه جمعیت آماری بالا در این منطقه، سرمایه اجتماعی مناسب و تعدد افراد تحصیلکرده این حوزه، وسعت محصولات منطقه، تنوع تولیدات مربوط به فرش و ارزان بودن نیروی کار منطقه است.

خوشه فرش دستباف گلستان چه افرادی را در بر گرفته و چه اهدافی را دنبال می‎کند؟

عادلی: خوشه فرش دستباف استان شامل تولیدکنندگان فرش دستباف در استان، تامین‎کنندگان مواد اولیه، فروشندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان، طراحان، رنگرزها، قالیشویان، رفوگران، تمامی ارگان‎های ارائه‎دهنده خدمات کسب و کار و سازمان‎های دولتی مرتبط و همه ذینفعان این حوزه است که سعی در برقراری تعاملی پویا میان تمامی ذینفعان برای دستیابی به هدف اصلی خوشه است.

کمک به ذینفعان در ایجاد و توسعه یک چشم انداز مشارکتی برای آینده همچنین تقویت ظرفیت برای عمل بر مبنای چشم انداز مذکور است.

برنامه‎ریزی خوشه فرش دستباف روی چه محصولاتی است؟

عادلی: محصولات موردنظر در خوشه فرش دستباف استان گلستان با توجه به اصالت منطقه و ظرفیت رشد آنها شامل فرش‎های ترکمن، نایین، قشقایی، تابلو فرش و گبه است که در راستای بهبود در کیفیت و ارتقاء میزان فروش و صادرات آنها برنامه‎ریزی ‎خواهد شد.

گروه اجرایی این پروژه توسعه‎ای در اولین گام طی مطالعه شناختی، فضای کسب و کار استان را تحلیل کرده و با تعیین نقاط فشار اصلی این هنر صنعت برنامه عملیاتی سال اول این پروژه را بر نتایج این مطالعات متمرکز کردند.

به نظر شما عمده‎ترین نقاط فشار خوشه فرش دستباف چیست؟

عادلی: عمده‎ترین نقاط فشار اصلی خوشه فرش دستباف عدم فعالیت‎های مدیریت بازار، عدم شناخت درست از بازارهای فرش و همچنین عدم بازاریابی اصولی و ناشناخته ماندن دستبافته‎های استان است.

سعی ما این است که با ترویج بازارهای منطقه‎ای و افزایش در سهم بازارهای داخلی و بنچ مارکت‎های جهانی از یکسو و انجام اقدامات برای صادرات مستقیم دستبافته‎ها و تامین مواد اولیه در استان از سوی دیگر بتوانیم با ورود به عرصه مستقیم صادرات دستبافته‎ها به افزایش سود 40 درصدی از تولیدات خوشه دست پیدا کنیم.

خوشه فرش دستباف گلستان در آینده چه برنامه‎های عملیاتی را در دستورکار دارد؟

عادلی: برنامه عملیاتی سال اول خوشه فرش دستبافت استان گلستان با توجه به ابعاد و ضرورت‎های این صنعت در چهار بخش شامل اعتمادسازی، تشکیل شبکه و نهادسازی، توسعه بازار و بهبود زنجیره تامین تعریف شده است چنانچه هرگونه رشد در صنایع نیازمند حمایت و همکاری تمامی سازمان‎های اجرایی آن است.

تاکنون نیز با حمایت متولیان فرش دستباف از ابتدای اجرایی شدن برنامه عملیاتی خوشه فرش دستباف در راستای ارتقاء این هنر صنعت فعالیت‎هایی صورت داده شده است که از جمله حضور ذینفعان در نمایشگاه نقش‎آفرینی زنان در توسعه پایدار با تاکید بر اقتصاد مقاوتی با حمایت سازمان صنعت معدن و تجارت استان، برگزاری اولین سمینار بازاریابی و سلیقه‎یابی فرش دستباف استان و حضور در نمایشگاه مهارت‎آموزی، اشتغال و نمایشگاه دستاوردهای بازارمحور با حمایت مرکز آموزش فنی و حرفه‎ای، برگزاری دوره‎های آموزشی و انجام طرح‎های پژوهشی با حمایت اداره کل تعاون کار و رفاه اجتماعی بوده است.

شرکت شهرک‎های صنعتی استان نیز بعنوان ناظر اصلی بر خوشه‎های صنعتی حمایت همه‎جانبه از این پروژه توسعه‎ای داشته و با حمایت در برگزاری تورهای داخلی و خارجی، چاپ کتاب از فعالان فرش دستباف، تدوین بروشور مشترک ذینفعان و انتشار نشریه و هرگونه عملکرد مناسب دیگر در راستای ارتقاء این هنر صنعت گام‎های خوبی برداشته است.

چه انتظاری از مسئولان دارید؟

عادلی: امیدوارم با حمایت همه جانبه از سوی مسئولان دستگاه‎های اجرایی و تحقق اهداف تعیین شده بتوانیم فرش دستباف استان گلستان را در اقصی نقاط جهان شناسانده تا از صادرکنندگان عمده و با کیفیت صنعت فرش در سطح بازارهای جهانی شویم. / فارس