به گزارش گلستان ما ؛ در ادامه مطالب مربوط به امر به معروف و نهی از منکر مباحث ذیل تقدیم می شود:

1.  اسلام ، دارای سیستم کنترل کیفیت اجتماعی است.

 2.  اسلام، دارای استراتژی برای کنترل کیفیت اجتماعی است.

3. اسلام، دارای استانداردها و پروتکل‌های کنترل کیفیت اجتماعی است.

4. مقصود از سیستم کنترل کیفیت اجتماعی، کلیه فرآیندهای مربوط به «نظارت و ارزیابی و بازخورددهی برای حفظ و ارتقاء سیستم اجتماعی» است به‌گونه‌ای که سبب انسجام، پایداری و ارتقاء مستمر سرمایه اجتماعی شود.

5. «فرآيندهای امربمعروف و نهی‌ازمنکر»، هسته مرکزی سیستم کنترل کیفیت اجتماعی در اسلام است.

در بسیاری از موارد، انسان ها به دلیل کاربردی نبودن شناخت و ناتوانی در به کار بستن آگاهی ها، در عمل و عینیت زندگی، با مشکلات عدیده و پیش بینی نشده ای روبرو می شوند. به راستی چرا قادر به استفاده از معلومات خود در زندگی نبوده و از شیرینی طعم عمل آگاهانه و عالمانه به آموزه های دینی بی بهره ایم؟

عدم شناخت صحیح از مفاهیم دینی و معرفتی، یکی از مهم ترین پاسخ هاست. امر به معروف و نهی از منکر، یک موضوع مستقل و منفرد در گوشه ای از زندگی نیست. بلکه یک سیستم ( مجموعه ای از اجزاء هدفمند و مرتبط با هم) روحی، فکری و رفتاری است که آثار و اهداف تعیین شده ای را دنبال می کند. برای درک حقیقت این موضوع و کسب نگرش مطلوب نسبت به آن، باید سیستمی بودن، هدفمند بودن و تأثیر آن در کیفیت زندگی را با استفاده از روش آموزشی خلاق و فعال به دست آورد.

برای شناخت یک موضوع به شکل منطقی و سیستمی، ابتدا باید هدف کلی آن بررسی شود. سپس نقطه شروع فعالیت سیستم تعیین شده و در قدم بعد مهم ترین و اساسی ترین فعالیت و پردازشی که در سیستم رخ می دهد معلوم گردد. در ادامه، راهبردها و راهکارهای عملیاتی سیستم مورد توجه قرار گرفته و نقاط بحران زا و خطر آفرین آن مشخص شود. در آخرین قدم نیز خروجی و محصول سیستم مورد بررسی قرار گیرد.

بر این اساس، مقاله حاضر از شش مرحله تشکیل شده است: تعیین هدف، نقطه شروع، نقطه مرکزی، برنامه حرکت، نقاط بحران و نقطه مقصد. عناوین هر یک از این مراحل، در این کارگاه نیز عبارتند از:  

عناوین ذیل، هسته مرکزی مقاله را تشکیل می دهد:

مرحلة اول: تعیین هدف

عنوان بحث: جامعه سالم، در پرتو امر به معروف و نهی از منکر

هدف بحث: تغییر نگرش نسبت به امر به معروف و نهی از منکر

الف) طرح مسئله

«... مگه فضولی؟؟ اصلاً به شما چه؟! عجب روزگاری شده! آدم اختیار زندگی خودش رو هم نداره! ...»

به احتمال زیاد، شبیه این سخنان، به گوش شما نیز خورده است. سخنانی که گاهی از اوقات، در برخورد با آن چه ما از آن، با عنوان «امر به معروف و نهی از منکر» یاد می کنیم، بیان می شود. همان موضوعی که همه ما از دوران کودکی، با اهمیت آن آشناییم.

خداوند متعال در قرآن کریم، خطاب به امت اسلامی می فرماید:

«کُنتُم خَیرَ أمَّه اُخرجَت لِلنَّاسِ تأمُرُونَ بِالمَعروفِ و تَنتَهونَ عَنِ المُنکَرِ و تؤمِنوُن بِالله .... »( آل عمران/ 110.)

شما بهترین امت و اجتماعی هستید که [در روی زمین] برای بشریت پدیدار شده اید، [چرا که] به کار پسندیده فرمان می دهید و از کار ناپسند باز می دارید و به خداوند باور دارید...

امیرالمؤمنین علی علیه السلام نیز می فرمایند:

« وَ ما أعمالُ البرِّ کُلُّها وَ الجَهادُ فی سَبیلِ الله عِندَ الأمرِ بالمَعروفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکرِ إلّا کَنَقثَهٍ فی بَحرٍ لِجِّی.»

... همه اعمال نیک و [حتی] جهاد در راه خدا، در مقایسه با امر به معروف و نهی از منکر، مانند قطره ای است در دریای پهناور و عمیق.

همه علما و فقهاء شیعه و سنی نیز بر اهمیت این فرضیه الهی تأکید داشته و بر وجوب آن اجماع دارند. به عنوان نمونه، رهبر فقید و عظیم الشأن انقلاب اسلامی در تحریر الوسیله می فرمایند:

«این دو از والاترین و شریف ترین واجبات می باشند و به وسیله این ها، واجبات دیگر اقامه می گردد و وجوب این دو از ضروریات دین است و منکر آن، در صورت توجه به لازمه انکار و ملزم شدن به آن، از کافران خواهد بود»

بر همین اساس، در اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز آمده است:

«در جمهوری اسلامی ایران، دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر، وظیفه ای است همگانی و متقابل، بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت. شرایط و حدود و کیفیت آن را قانون تعیین می کند.»

با این همه، می توان گفت که امر به معروف و نهی از منکر، در جامعه ما مهجور بوده و رفتار برخی از افراد در مواجهه با این موضوع، رفتاری نامهربان، منتقدانه و منفی است. از آن جایی که رفتار انسان، تابعی از نگرش اوست، باید نگرش افراد به امر به معروف و نهی از منکر را مورد بررسی قرار داد.

به نظر شما، واقعاً امر به معروف و نهی از منکر چیست؟

ب) پاسخ پیشنهادی:

به طور کلی، زندگی و حرکت مطلوب انسان، جز در بستر جامعه و در قالب ارتباطات و تعاملات اجتماعی، قابل تعریف نبوده و امکان تحقق ندارد. یکی از مهم ترین وجوه ارتباط «زندگی انسانی» یا«جامعه» عبارتست از:«تأثیرگذاری عوامل اجتماعی بر تربیت، موفقیت و سعادت انسان».

سرنوشت انسان هایی که در یک اجتماع، زندگی مشترک و ارتباطات متعدد و متقابلی را تجربه می کنند، یقیناً از یکدیگر تأثیر پذیرفته و بر یکدیگر تأثیرگذار است. در چنین شرایطی است که وضعیت جامعه، از جهات مختلف فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ... برای هر انسان کمال جو و تعالی طلبی اهمیت یافته و حساسیت بر انگیز است.

امروزه در شاخه های علمی متعدد و مختلفی هم چون: جامعه شناسی، روان شناسی، حقوق، علوم سیاسی، مهندسی سیستم، ارتباطات، مدیریت، پزشکی و ... مباحث بسیاری در ارتباط با جامعه انسانی، زندگی جمعی، تعاملات اجتماعی و سایر موارد متعلق به این حوزه مطرح است.

یکی از مهم ترین این مباحث، مسئله «توسعه اجتماعی و رشد جمعی» است. در هر یک از علوم فوق، متناسب با فضای مطرح در آن علم، پاسخی به این سؤال داده می شود که :« چگونه می توان موفقیت فراگیر، رو به رشد و مستمر یک واحد اجتماعی را تضمین نمود؟» مواردی هم چون: «کنترل کیفیت، کنترل اجتماعی، پلیس اجتماعی، بهداشت عمومی و بهبود مستمر»، عناوین مصطلح و متداول برخی از مطالب مطرح در پاسخ این سؤال است. با وجود برخی تفاوت های اساسی، همه این موارد دارای یک روح کلی و هویت مشترکند: سیستمی اجتماعی، برای کنترل و پایش وضعیت سوژه و بهبود آن.

اما آیا دین اسلام نیز در این زمینه حرفی برای گفتن دارد؟ با توجه به قطعی بودن جامعیت اسلام، برتری نظرات دین و ظرفیت راهبردی موجود در آموزه ها و گزاره های دینی، شناسایی سیستم پیشنهادی اسلام در این زمینه، به منظور تبیین و اثبات برتری آن بر سیستم های رقیب، امری شایسته و بایسته است.

 به طور خلاصه:

امر به معروف و نهی از منکر، سیستم پیشنهادی اسلام، برای پایش مستمر وضعیت اجتماع و بهبود آن، به منظور تأمین و تضمین سلامت و سعادت فراگیر جامعه است.

جامعه ای که آحاد آن جامعه، «سیستم پایش و بهبود اجتماع بر اساس نگرش اسلام» یعنی «امر به معروف و نهی از منکر» را به شکلی مطلوب فعال نموده و عمل به این آموزه متعالی دین را عامل رشد اجتماع و نوعی وظیفه اجتماعی می دانند، یقیناً سهم بسزایی از «سلامت پایدار و فراگیر» را نصیب خود کرده و نمایی از «آرمان شهر دینی» را در چشم ناظران، عیان خواهد ساخت.

افزایش بحران های معنوی، روحی، فکری و هویتی در جامعه، همراه با تغییر منفی فرهنگ عمومی از یک سو و گسترش سیستم های کنترل گر و بهبود دهندة رقیب و بعضاً نافی دین از سوی دیگر، ضرورت و اهمیت پیگیری این بحث و تلاش برای اثبات عقلانیت و کارآمدی امر به معروف و نهی از منکر در زندگی معاصر را مبرهن می سازد.

سعیمان بر این است تا در این مقاله، زمینه دستیابی به این هدف را فراهم آوریم. ان شاء الله.

اما از کجا باید شروع کرد؟ پاسخ این سؤال را در مرحله بعد بجویید!

انتهای پیام/