به گزارش گلستان ما به نقل از خبر آنلاین، شناخت هر واقعه به شناخت جزئیات و مسائل تاریخی آن واقعه وابسته است. حرکت کاروان امام حسین(ع) به سوی کربلا و واقعه عاشورا نیز نیاز به بررسی تاریخی این واقعه و جزئیات مربوط به آن دارد. دکتر محمدرضا سنگری، پژوهشگر تاریخ در مطالعات و پژوهش های عاشورایی خود با استفاده از بررسی منابع مختلف، نکات و اطلاعاتی را از وضعیت حرکت کاروان امام در مسیر مکه تا کربلا نوشته است. در آغازین روز محرم سال 1437 هجری قمری، به بررسی این یادداشت ها درباره 12 منزل حرکت کاروان حسینی می پردازیم.

آنچه در ادامه می خوانید گلچین خبرآنلاین از نکات مهم و خواندنی مربوط به منزلگاه ها از پژوهش های دکتر سنگری است.

گزارشی از وضعیت حرکت کاروان از مکه تا کربلا

مقصد: مقصد کاروان کوفه بود و هسته اصلی کاروان کاملا آشنا به اهداف، برنامه ها و اندیشه های اباعبدالله است. امام تصویری روشن از راه و حتی فرجام آن را بیان کرده بود.

شیوه حرکت: سریع و پرشتاب، پرهیز از درگیری، حرکت از مسیر اصلی، سنجیده و دقیق و با مطالعه مستمر (پرسش از مسافران و بررسی دقیق راه ها و منزلگاه ها).

روش های اطلاعاتی امام: آگاهی بخشی به هم سفران در هر منزل، به ویژه در زمان پیوستن همراهان جدید. امام سجاد (ع) می فرماید: پدرم در همه منازل با اشاره به ماجرای حضرت یحیی، از شهادت خویش می گفت. در طول راه از مسافران کوفه و ساکنان منازل اطلاعات لازم را دریافت می کرد.

وضعیت راه: راه چه از پیش و چه از پس ناامن است. در پشت سر تهدید عمروبن سعید بن عاص حاکم مکه است و در پیش رو نگهبانان و عناصر اموی. شیخ مفید می گوید: «بلافاصله پس از شنیدن خبر حرکت امام حسین (ع) از قادسیه تا خفان و میان قادسیه تا قطقطانه تحت مراقبت شدید حصین بن نمیر، سالار نگهبانان کوفه قرار دارد.»

«در این نقشه منزلگاه های مهم کاروان با علامت مربع مشخص شده است»

عملکرد دشمن: مراقبت از راه های اصلی و فرعی خروجی و ورودی کوفه، محاصره کامل کوفه با حدود چهار هزار نفر برای جلوگیری از ورود کاروان امام، دستگیری و قتل مسافران مشکوک توسط گشتی های اطلاعاتی و حفاظتی عبیدالله زیاد.

نخستین برخورد نظامی: عمروبن سعید-حاکم مکه- برادرش یحیی بن سعید را برای بازگرداندن امام و همراهانش مامور کرد. این گروه راه را بر امام بستند و گفتند: ای حسین، آیا از خدا پروا نمی کنی! از جماعت بیرون می روی و در امت تفرقه می افکنی؟ امام به راه ادامه داد و درگیری با تازیانه اتفاق افتاد که یاران یحی، شکست خوردند. امام در پاسخ یحیی که قیام امام را محکوم کرد این آیه شریفه را قرائت کرد: عمل من از آن من است و عمل شما از آن شما. شما از عملی که می کنم بیزارید و من از عمل شما.

اقدام یزید: یزید به محض اطلاع از حرکت امام، به عبیدالله زیاد نوشت: شنیده ام از مکه قصد سرزمین تو کرده است.
1.در راه نگهبانان قرار بده.
2.جاسوسان بگمار تا مسائل را اطلاع دهند.
3.همه روزه اخبار را برای من بنویس.
4.هرکس با تو جنگ کند با او بجنگ.

بزرگانی که همراه نشدند: 1.محمد حنیفه برادر اباعبدلله الحسین (ع) که دلیل نپیوستن او را برخی عدم توفیق یا هم افق نبودن با شهدای کربلا دانسته اند نیز نوشته اند هنگام خروج امام بیمار بود و برخی گفته اند انگشتانش بر اثر پیچیدن زره، نقص برداشت و توانایی حمل شمشیر نداشت.

2.عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب. وی امام را تایید کرد. در هنگام حرکت اباعبدالله چشمانش دچار کم بینی یا نابینایی شده بود. در هیچ روایتی امام او را دعوت به همراهی نکرد و هیچ معصومی وی را به سب شرکت نکردن در کربلا سرزنش نکرده است. قرائن تاریخی نابینا بودن وی و داشتن راهنما در هنگام حرکت را تصریح کرده است.

3.عبدالله بن جعفر همسر حضرت زینب (ع). وی نیز همچون محمد حنیفه و ابن عباس، موید و طرفدار اباعبدالله بود و فرستاد دو فرزندش برای شرکت در کربلا گواه این فهم و معرفت و تایید است. علت شرکت نکردن او را نابینایی یا کم بینایی نوشته اند.

4.فرزدق شاعر. در بستان بنی عامر نزدیک مکه با امام ملاقت کرد. وی همراه مادرش قصد شرکت در مراسم حج داشت. پس از دیدار با امام و توضیح درباره کوفه و بی وفایی مردم و طرح چند پرسش درباره مناسک حج، از امام جدا شد.

5.ابوسعید خدری. وی یار پیامبر بود و در دوازده غزوه شرکت داشت و در سال 64 یا 74 درگذشت شخصیت برجسته وی را همه ستوده اند. او از ولایت امیر مومنان دفاع کرد. عدم حضور وی در کربلا به درستی معلوم نیست. ائمه او را تایید کرده اند و معلوم می شود عذری مانند پیری و شکستگی، چشم کم سو و ... سبب عدم شرکت اوست.

تعداد منازل راه: تعداد منازل راه را از مکه تا کربلا گوناگون نوشته اند. در برخی منازل امام درنگ کوتاهی داشته و در برخی منازل اتراق کرده است. برخی منازل متعلق به یک وادی با هم ذکر شده است. در بسیاری از کتب تاریخی، درنگ در برخی از این منازل گزارش داده شده است. مثلا منازل 6،7،8،9،10،11،12،14،15،27 (ده منزل) گذرگاه و توقفگاه امام نبوده اند. منزلگاه ها، نقطه های آباد و آبگاه های مناسب در دل بیابان بوده اند.

اطلاعات مربوط به منازل اول تا دوازدهم

نخستین منزل

نام منزل: بستان ابن معمّر (ابن عامر) به بطن نخله نیز مشهور است.

وجه تسمیه: این محل متعلق به عمربن عبدالله بن معمر بوده است.

زمان ورود: هشتم ذی الحجه سال ۶۰ هجری معادل ۱۸ شهریور ماه ۵۹ شمسی.

مدت توقف: امام درنگ کوتاهی در این محل داشته است.

ویژگی ها و امکانات: این منطقه میان دو دره بوده است که به نخل یمنی و نخل شاهی مشهور بوده اند.

رویدادها: در این منزل فرزدق شاعر، همراه با مادرش امام را ملاقات کرد. امام و یارانش شمشیر و نیزه در دست داشتند. ابا عبدالله از فرزدق پرسید: پشت سر (کوفه) چه خبر؟

جواب داد: دل ها با توست و شمشیر ها با بنی امیه و تقدیر به دست خداست. 

فرزدق پرسش هایی درباره ی مناسک حج از امام پرسید و پس از دریافت پاسخ با شتاب دور شد تا خود را به حج برساند. (برخی این ملاقات را در منازل دیگر نوشته اند که ملاقات در این منزل دقیق تر است.)

منزل دوم

نام منزل: ابطح

وجه تسمیه: به سیلگاه وسیعی که در آن سنگ ریزه و ریگ است و نیز به دره پهن، مجرای فراخ، هموار و صاف و مسطح می گویند.

زمان ورود: به نظر می رسد ورود به این محل همان روز هشتم ذی الحجه (یوم الترویه) باشد. (۱۸ شهریور ۵۹ شمسی)

مدت توقف: امام به مقدار ساعتی در این منزل درنگ داشته است.

ویژگی و امکانات: ۱. زمین صاف و هموار که برای اتراق مناسب بود.

۲. چند درخت و چاه آب در این منطقه بوده است.

رویدادها: ۱. به امام اطلاع دادند که یزیدبن ثبیط بصری به دیدنش آمده است امام برخاست تا زودتر به دیدار یزید و فرزندانش عبدالله و عبیدالله برود، یزید نیز با اشتیاق به دیدار امام رفته بود. وقتی یزید برگشت، امام را در محل خویش نشسته دید و گفت: بفضل الله و برحمة فلیفرحوا. (یونس، آیه ۵۸) یزید شادمان شد و با 2 فرزندش هم سفر امام شد. امام در حق او دعا کرد. یزید ده فرزند داشت که فقط همین دو فرزند همراه او در کربلا شرکت کردند.

۲. پیوستن شخص دیگر را که همراه یزیدبن ثبیط بوده نیز در این محل ذکر کرده اند. نام او را عامر گفته اند.

منزل سوم

نام منزل: تنعیم

وجه تسمیه: این نام برگرفته از کوهی است به نام «ناعم» که در سمت چپ این منطقه است.

زمان ورود: همان روز هشتم ذی الحجه، ۱۸ شهریور ماه، ۵۹ شمسی

مدت توقف: چند ساعت

ویژگی و امکانات: ۱.داشتن درختان و نخل زاران

۲. داشتن آب کافی

رویدادها: ۱. برخورد با کاروان بحیربن ریسان که کالاهایی را برای تبریک آغاز حکومت یزید به شام می فرستاد. امام دستور مصادره ی کالاها را صادر کرد. بار این شتران زعفران و حلّه و لباس بود. امام به شترداران فرمود هر کس با ما بیاید کرایه و لباس او را می پردازیم و هر کس بخواهد به یمن بازگردد به اندازه ی مسیر طی شده کرایه اش را خواهیم پرداخت.

۲. گفته اند در این منزل عبدالله بن عمر (فرزند خلیفه ی دوم) با امام ملاقات کرد و امام را از رفتن به کوفه بر حذر داشت و به امام گفت: به خدا می سپارمت، تو در این راه کشته می شوی و سه بار ناف امام را بوسید؛ احتمال است که دیدار کننده عبدالله مطیع باشد نه عبدالله عمر، در این دیدار اشاره به طومارها و نامه های همراه امام شده است.

منزل چهارم

نام منزل: صفاح 

وجه تسمیه: به کناره و حاشیه کوه می گویند. معلوم می شود این ناحیه در دامنه کوه است.

زمان ورود: احتمالا روز بعد یعنی نهم ذی الحجه امام به این محل وارد شده اند. (معادل ۱۹ شهریور ماه ۵۹ شمسی)

مدت توقف: توقف امام در این محل کوتاه بوده است.

ویژگی و امکانات: کنار جاده و مسیر اصلی بود. سمت چپ راه کسانی که از مُشاش وارد مکه می شدند. ویژگی مناطق کوهستانی را داشت.

رویدادها: ۱. امام را در این منزلگاه با سپر بر دوش دیده بودند و قبایی بر شانه. از زبان فرزدق است که:

لقیتُ الحسین بارض الصفاح            علیه الیلامق و الدّرق

۲. عبدالله بن عمروبن عاص در این محل سراپرده ای داشت. گویا فرزدق در این محله با عبدالله دیدار داشته است.

۳. برخی ملاقات فرزدق را با اباعبدالله در این منطقه دانسته اند که دقیق به نظر نمی رسد.

۴. امام در سخنانی کوتاه تسلیم خود را در برابر قضا و اراده ی الهی بیان کرد.

 منزل پنجم

نام منزل: وادی عتیق

وجه تسمیه: وادی به معنی مسیل و سرزمین گود میان دو کوه یا تپه است و عقیق به مسیل وسیع و گسترده گفته می شود.

زمان ورود: دهم ذی الحجه، ۲۰ شهریور ماه ۵۹ شمسی 

مدت توقف: بسیار کوتاه و گذرا، به همین دلیل عمده ی کتب تاریخی از ذکر این محل به عنوان منزلگاه صرف نظر کرده اند. 

ویژگی و امکانات: ۱. چندین چشمه و درخت در این منطقه بوده است. درختان منطقه عمدتاً نخل بوده اند. ۲. تخته سنگ های پراکنده و بزرگ و کوچک در اطراف.

رویدادها: سماوی در ابصارالعین دریافت نامه ی یحیی بن سعید بن عاص و عبدالله جعفر را به این منزل نسبت داده است. در این نامه یحیی خود را مشفق معرفی کرده و از امام خواسته است برگردد. امام فرمود: (در پاسخ عبدالله جعفر و یحیی) من پیامبر را در رویا دیدم که به من امر کرد این راه را بروم. وقتی پرسیدند: آن رویا چیست؟ امام فرمود: به کسی نگفته ام و تا به خدای خود ملحق شوم نخواهم گفت.

۲. اگر ملاقات عبدالله جعفر در این منزل باشد، پیوستن عون و محمد به اباعبدالله نیز باید در همین منزلگاه باشد.

منزل ششم

نام منزل: ذات عرق

وجه تسمیه: عرق نام کوهی است در راه مکه. اهل تسنن ذات عرق را میقات عراقیان و اهل شرق می دانند اما شیعیان معتقدند باید از مسلخ که از مکه دورتر است محرم شد.

زمان ورود: دوشنبه چهاردهم ذی الحجه یا یکشنبه سیزدهم ذی الحجه معادل ۲۴ شهریور ماه 59 شمسی.

مدت توقف: چون این منزلگاه مهم و جمعیت فراوان داشت، امام حدود دو روز در آنجا توقف کرده است.

ویژگی و امکانات: ۱. در نزدیکی کوه واقع شده بود. ۲. نسبتاً خوش آب و هوا با درختان و چند چاه آب بوده است. ۳. جمعیت قابل توجهی در آنجا بود. ۴. منزلگاه مهمی بود.

رویدادها: ۱. دیدار امام با بشربن غالب اسدی، او نیز از کوفه آمده بود و همان گزارشی را داد که فرزدق داده بود.

۲. دیدار با ریّاش، ریّاش می گوید خیمه های افراشته دیدم. نزدیک شدم صدای قرآن خواندن حسین بن علی را شنیدم. وارد شدم، از امام سبب حرکت را پرسیدم، فرمود: بنی امیه به قتل تهدیدم کردند. این هم نامه های اهل کوفه است. ایشان کشنده ی من خواهند بود اما پس از آن دچار ذلت خواهند شد.

۳. ملاقات با عبدالله بن جعفر و پیوستن دو فرزندش عون و محمد را به این منزلگاه نیز نسبت داده اند.

منزل هفتم

نام منزل: عیون (فرودگاه زوّار بصره)

وجه تسمیه: عیون جمع عین و به معنی چشمه هاست. فراوانی چشمه و آبگاه در این ناحیه باعث شده بود که این سرزمین را عیون بنامند.

زمان ورود: احتمالاً سه شنبه پانزدهم ذی الحجه معادل ۲۵ شهریور ماه ۵۹ شمسی. 

مدت توقف: احتمالاً امام تنها از کنار آن گذشته و درنگ بسیار کوتاهی داشته است.

ویژگی و امکانات: ۱. نسبتاً مسطح بوده است.

۲. حوض ها و گودال های آب فراوان داشته است. این حوض ها از چشمه های فراوان سرشار می شدند.

۳. درختان، به ویژه نخل های فراوان داشته است.

رویدادها: ۱.ملاقات امام با عبدالله بن مطیع عدوی را به این منزل نسبت داده اند. او مشغول حفر چاه بود و از امام خواست که برای تیمن و تبرک و جوشش آب از چاه کمکش کند و امام با کرامت فراوان باعث جوشش چاه او شد. عبدالله مطیع نگرانی خود را از حرکت امام و پیمان شکنی مردم کوفه بیان داشت. ملاقات با عبدالله مطیع را در منزل حاجز و بستان ابن معمر نیز ذکر کرده اند.

۲. امام با مسافران و رهگذران در این منزل، سخنانی کوتاه داشته است.

منزل هشتم

نام منزل: منزل غَمَره

وجه تسمیه: چندین معنا برای غَمَره گفته اند: ۱. انبوه مردم چون کاروان های فراوانی در اینجا توقف می کردند.

۲. آب بسیار و گرداب زاست. آب فراوان را غَمَره گویند.

۳. ازدحام و فراوانی اشیا و کالاست.

۴. غمره به معنی شدت و سختی است. مشکلات راه رسیدن به این منزل فراوان بوده است.

زمان ورود: سه شنبه پانزدهم ذی الحجه معادل ۲۵ شهریور ماه 59 شمسی. 

مدت توقف: درنگ کوتاه و پس از آبگیری از این منطقه حرکت کرده اند.

ویژگی و امکانات: ۱. آب فراوان همراه با گرداب ۲. حوضچه های چندگانه ۳. درختان و فراوانی نعمت

رویدادها: ۱. امام به روشنگری پرداخت.

۲. همچون منزلگاه های دیگر با طرح فرجام راه به نوعی پالایش و آزمون پرداخت تا هراس زدگان و دل باختگان دنیا رها کنند و بروند.

۳. کسب اطلاعات از راه و پرسش از مسافران درباره کوفه.

منزل نهم 

نام منزل: رُهَیمه (رحیمه)

وجه تسمیه: رهیمه مصفر رهمه به معنی باران اندک و نرم و مداوم است.

زمان ورود: احتمالاً حدود پانزدهم ذی الحجه امام و کاروان وی در این محل بوده اند. 

مدت توقف: کوتاه و اندک

ویژگی و امکانات: ۱. منطقه آباد بوده است.

۲. به کوفه نزدیک بوده است.

۳. با کوه فاصله اندکی داشته است.

رویدادها: ۱. دیدار با ابوهریره اسدی یا اباهرم. اباهرم علت خروج امام را پرسید و امام تهدید به قتل بنی امیه و دعوت مردم و سر نوشت تنگ بار پیمان شکنان را گوشزد کرد.

۲. امام به هتّاکی و حرمت شکنی بنی امیه اشاره کرد.

۳. از این محل آب گیری مجدد شد.

منزل دهم

نام منزل: حاجر (حاجز) 

وجه تسمیه: حاجر به معنای نگاهدارنده ی آب است و جایی که آب در آن جمع شود. شبیه دره بوده است.

زمان ورود: ۱۵ ذی الحجه یک هفته پس از حرکت از مکه.

مدت توقف: درنگ چند ساعتی

ویژگی و امکانات: ۱. فرودگاه حجاج و جزئی از بطن الرّمه بود.

۲. آب چند مسیل در این نقطه به هم می رسید.

۳. مقداری درخت در منطقه بوده است.

۴. مانند دره بوده است.

رویدادها: ۱. امام، نامه ی مسلم بن عقیل را در این منطقه دریافت کرد. نامه را قیس بن مسهر صیداوی رسانده بود. مسلم بن عقیل آمادگی و پذیرش مردم کوفه را نوشته بود. امام پاسخ نامه را نوشت و به قیس بن مسهر صیداوی سپرد تا به کوفه برساند. مخاطبان نامه بزرگانی چون سلیمان بن صرد، مسیّب بن نجبه، رفاعة بن شدّاد و عبدالله بن وال بودند.

۲. برخی نوشته اند پیک و نامه رسان ابا عبدالله به کوفه عبدالله به کوفه عبدالله بن یقطر بوده است.

۳. برخی دریافت خبر شهادت مسلم و هانی را در این منزل دانسته اند که اندکی بعید به نظر می رسد.

۴. دیدار دوم عبدالله مطیع با امام نیز به این منزل نسبت داده شده است.

منزل یازدهم

نام منزل: خُزیمیّه (حُزیمیّه)

وجه تسمیه: تصغیر خزیمه منسوب به خزیمه بن حازم.

زمان ورود: ۱۸ ذی الحجه (روز جمعه)

مدت توقف: یک شبانه روز، به دلیل فراوانی مسافران و مناسب بودن محل.

ویژگی و امکانات: ۱. یکی از منزلگاه های حج بوده است.

۲. میان آن تا ثعلبیه ۳۳ میل فاصله بوده است.

۳. منطقه نسبتاً سر سبز و خرم و دارای چند خانه و درختان سبز بوده است.

رویدادها: ۱. در این منزلگاه حضرت زینب (س) زیر آسمان پر ستاره قدم زد و صدایی شنید که می خواند: 

الا یا عین فاحتفلی یجهد

و مَن یبکی علی الشهداء بعدی

علی قومٍ تسوقهم المنایا

بمقدارٍ الی انجازٍ وعدی

امام هاتف و این صدا را جنیان معرفی کرد و فرمود: یا اختاهُ کُلَ الّذی قضی الله فَهُوَ کائن. خواهرم آنچه خدا تقدیر کرده است گریز ناپذیر است.

منزل دوازدهم 

نام منزل: شقوق

وجه تسمیه: به معنی ناحیه هاست. این منطقه شامل بخش های کوچک چندگانه بوده است.

زمان ورود: شنبه نوزدهم ذی الحجه یا یکشنبه بیستم ذی الحجه معادل ۲۹ شهریور 

مدت توقف: کوتاه و اندک

ویژگی و امکانات: ۱. قبر عبادی رئیس قبیله بنی اسد در این منطقه بوده است.

۲. برکه ها و چاه های متعدد در این منطقه بوده است.

۳. محل نزول کاروان های قبایل بنی اسد و بنی نهشل بوده است.

رویدادها: ۱. مهم ترین رویداد در این منزل، دریافت خبر شهادت حضرت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه را نوشته اند. امام در سوگ این دو شهید اشعاری را زمزمه کرد که این اشعار گواه بی اعتباری و غدّاری دنیا و اهل آن است.

۲. برخی دیدار فرزدق با امام را در این آبگاه نگاشته اند که بعید به نظر می رسد.

فاصله نسبی هر منزل 4 تا 5 فرسنگ بوده و میزان توقف در هر منزل از چند ساعت تا دو روز ذکر شده است.

مجموع منازل: 25 تا 28 منزل ذکر شده است.

نحوه برخورد با مسافران: معمولا امام با مسافران که عمدتا از کوفه عازم مکه بودند چند گونه برخورد داشتند:

1.کسب خبر از راه و وضعیت کوفه

2.طرح فساد و گمراهی و نیرنگ ها و جنایات بنی امیه.

3.دعوت به همراهی و یاری در حرکت و قیام

4.پاسخ به پرسش های دینی و شرعی آنان

5.ابهام زدایی و توضیح دلایل حرکت و قیام

6.دعوت به دوری و فاصله گرفتن از رزمگاه در صورت همراهی نکردن.(امام می فرمود هر کس همراهی نکند و صدای مظلومیت مرا بشنود با ستمگران و قاتلان من در دوزخ خواهد بود.)

«در این نقشه منزلگاه های مهم کاروان با علامت مربع مشخص شده است»

فاصله مکه تا نینوا: 430 کیلومتر بود و میانگین حرکت روزانه امام تقریبا 18 کیلومتر بوده است.

تعداد پیوستگان و گسستگان: هیچ کدام به روشنی و درستی معلوم نیست. هفده تن از پیوستگان در مسیر در کربلا به شهادت رسیدند. اما برخی پیوستگان در منازل دیگر می گسستند و می رفتند. جمعی از پیوستگان در کربلا با اباعبدالله همراه شدند. برخی در یک منزل می پیوستند و در منازل بعد با آگاهی از فرجام کاروان، شبانه، از قافله جدا می شدند. در هیچ منبعی نام چنین کسانی ذکر نشده است.

اطلاعات مربوط به منازل سیزدهم تا بیست و پنجم

منزل سیزدهم

نام منزل: زَرود (زُرود)

وجه تسمیه: زرود یعنی بلعنده، این منطقه ریگذار و شنزار بود و آب را می بلعید.

زمان ورود: احتمالاً ۲۱ ذی الحجه (دوشنبه) معادل ۳۱ شهریور ۵۹ شمسی

مدت توقف: احتمالاً امام شبی را در این منطقه گذرانده است.

ویژگی و امکانات: ۱. دارای حوض و برکه بوده است.

۲. میان منطقه بنی عبس و بنی یربوع و متصل به جَدود بوده است. (منطقه مهم اقتصادی)

۳. چادر مجلل و با شکوه زهیر در این منطقه افراشته بود. قصری نیز در این منطقه بوده است.

رویدادها: ۱. ملاقات عبدالله بن سلیم و مذری بن مشمعل با ابا عبدالله و گزارش شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه که باعث گسستن گروهی از امام شد.

۲. اعلام وفاداری و همراهی همراهان آبگاه جهینه مجمع بن زیاد، عیّادبن مهاجر و عقبة بن صلت.

۳. مهم ترین حادثه پیوستن زهیربن القین بحلی به امام است. او در این نقطه در چادر بود که امام یکی از یاران را به سراغش فرستاد تا امام را همراهی کند و زهیر به تحریک همسرش دلهم یا دیلم به امام پیوست. برخی نوشته اند زهیر عثمانی بود و قصد همراهی نداشت و امام با شیوه ی شیرین و خاص خود او را جذب و همراه کرد.

منزل چهاردهم

نام منزل: ثعلبیّه

وجه تسمیه: ثعلبه، مردی از بنی اسد، در آنجا قناتی ساخته بود به همین سبب به آن ثعلبیه می گفتند.

زمان ورود: قبل از ظهر روز سه شنبه ۲۲ ذی الحجه معادل اول مهر ماه ۵۹ شمسی

مدت توقف: توقف بسیار کوتاهی داشته است.

ویژگی و امکانات: ۱. آب کافی و مقداری درخت

۲. قنات و چشمه

۳. جمعیت قابل توجه، محل اُتراق کاروان ها

رویدادها: ۱. دیدار فرزدق را با امام در این محل ذکر کرده اند که قطعاً نادرست است. دیدار بشربن غالب اسدی نیز مطرح شده است.

۲. ملاقات اباهره ازدی که علت خروج امام را پرسید و بنی امیه را ستایش کرد. امام فرمود: اگر در مدینه بودی جای پای جبرئیل را در خانه مان نشانت می دادم.

۳. دیدار وهب بن عبدالله (عبدالله عمیر کلبی) و همسرش و مادرش با امام و همراهی تا کربلا برخی گفته اند ابتدا مسیحی بودند.

۴. دیگر بار خبر شهادت مسلم و هانی به امام رسید. امام به خانواده ی عقیل فرمود: بروید. آنان گفتند تا انتقام نگیریم از پای نمی نشینیم.(این گفته قابل تردید است.)

۵. امام ماجرای حضرت یحیی و شباهت فرجام خود را به این پیامبر (شهادت و قرار گرفتن سر در تشت) بیان کرد.

۶. ملاقات بجیر، پیرمردی از اهالی ثعلبیه با امام، وی می گوید امام با لباسی زردرنگ با جیبی در قسمت بالای آن دیده شد.

۷. امام در این محل خواب دید که منادی می گوید: شما شتابانید و مرگ نیز با شتاب در پی شماست. تا به بهشتتان برساند و علی اکبر در باب این خواب با پدر گفت و گو کرد (این خواب را به منزلگاه های دیگر نیز نسبت داده اند.)

منزل پانزدهم

نام منزل: زباله

وجه تسمیه: زباله به معنی محلی است که آب را در خود نگه می دارد.

زمان ورود: چهارشنبه 23 ذی الحجه برابر با 2 مهرماه 59 شمسی.

مدت توقف: معلوم می شود امام و کاروان وی در این محل درنگ داشته و چادرها برپا کرده اند.

ویژگی ها و امکانات: 1. بین واقصه و ثعلبیه، گسترده و سرشار از آب بوده است.

2. دارای حصار و مسجد بوده است.

3. بازارهایی داشته است.

رویدادها: 1. امام خبر شهادت عبدالله بن یقطر برادر رضاعی خود را در این منطقه دریافت کرد.

2. خبر شهادت فجیع مسلم بن عقیل و هانی بن عروة دیگر بار دقیق و با جزئیات به امام رسید و گروه گروه ار همراهان پیوسته، گسسته و رفتند. دختر مسلم بن عقیل، حمیده همین که دریافت گریه کرد. امام او و برادرانش را نواخت و گفت من جای پدر شما هستم.

3. فرستاده محمد بن اشعث که به خواهش مسلم، پیمان شکنی مردم کوفه را به اطلاع امام می رساند در همین آبگاه با امام دیدار کرد. گویا همین پیک خبر کشته شدن قیس بن مسهر صیداوی را نیز داد.

منزل زباله یکی از پالایشگاه های مهم راه است. دریافت خبرهای تلخ باعث گسستن سست عنصران دنیازده شد. آنان که تا این لحظه هنوز ژرفای حادثه را درک نکرده بودند.

منزل شانزدهم

نام منزل: قاع

وجه تسمیه: قاع یعنی دشت صاف و هموار.

زمان ورود: چهارشنبه 23 ذی الحجه معادل دوم مهرماه 59 شمسی

مدت توقف: گذرا، بی درنگ از آن گذشته است.

ویژگی ها و امکانات: 1. دشت صاف و هموار،

2. بدون آب و درخت، با خارها و گیاهان پراکنده بیابانی

رویدادها: 1. هیچ رویداد شخصی در این منزل گزارش نشده است.

2. امام از رهگذران بیشتر کسب اطلاعات کرده است.

3. کاروان امام پس از گسستن تعداد قابل توجهی از همراهان در منزل زباله، از این محل گذشته است.

4. دیگر بار امام از شهادت خویش و همراهان سخن گفته است.

منزل هفدهم

نام منزل: بطن عقبه (بطان)

وجه تسمیه: عقبه به کوه دراز می گویند.

زمان ورود: جمعه 25 ذی الحجه معادل چهارم مهرماه 59 شمسی

مدت توقف: توقف کوتاهی داشته است.

ویژگی ها و امکانات: 1. این منزلگاه از شخصی به نام عکرمة بن بکروائل بوده است.

2. قصری مرتفع و مسجدی زیبا در این محل به چشم می خورد.به قصر این محل قصر حمران می گفتند.

3. طایفه ای از بنی اسد در این محل زندگی می کردند.

رویدادها: 1. دیدار با عمروبن لوذان، وی به امام توصیه کرد برگرد و به کوفه نرو. امام در پاسخ این پیرمرد فرمود: مسائل بر من پنهان نیست، امر و اراده خدا گریز ناپذیر و حتمی است. عمروبن لوذان به امام گفت: ابن زیاد در کمین است و از قادسیه تا عذیب الهجانات لشکریان و جاسوسان هستند.

2. خواب دیدن امام که سگانی به وی حمله ور می شوند به این منزلگاه نسبت داده شده است.

3. امام از این منزلگاه آب گیری کرده است.

منزل هجدهم

نام منزل: واقصه

وجه تسمیه: به معنی شکستگی گردن و نیز پوشال و ریزه های چوب است. شاید این منزلگاه دارای گردنه یا چوب های بوده که از آبرفت ها فراهم می آمده است.

زمان ورود: 26 دی الحجه معادل شنبه پنجم مهرماه 59 شمسی

مدت توقف: درنگی نداشته و از این منزلگاه سریع گذشته است.

ویژگی ها و امکانات: 1. مناره ای از شاخ شکاری های صحرایی و سم های آنان در این محل بوده که ملکشاه سلجوقی آن را ساخته بوده است.

2. این منزل بعد از قرعاء (زمین کم گیاه) بوده است در نتیجه واقصه از نظر پوشش گیاهی نیز کم گیاه بوده است.

رویدادها: 1. احتیاط های لازم در این منطقه بیشتر شده است چون اخبار قبلی دال بر استقرار نیروهای عبیدالله و حضور جاسوسان و گشتی ها در این منطقه بوده است.

2. امام توصیه کرده است که آب ها را نگه داری کنند که تشنگانی در راه اند.

3. امام به سمت ارتفاعات شراف دستور حرکت داده است. از این منزلگاه به بعد کاروان حسینی وارد مرحله جدیدی از حرکت خویش می شود که برخورد با سپاه حر است.

منزل نوزدهم

نام منزل: شراف یا اشراف

وجه تسمیه: مردی به نام شراف چشمه ای کند و آب های خوش گوار را در برکه ای جمع کرد و اینجا را شراف نامید.

زمان ورود: شنبه 26 ذی الحجه، پنجم مهرماه 59 شمسی.

مدت توقف: نیمروزی درنگ در این منطقه بوده است.

ویژگی ها و امکانات: 1. وجود برکه و آب فراوان 2. سه چاه بزرگ 3. ارتفاعات متوسط در نزدیکی این منزلگاه

رویدادها: 1. بزرگ ترین و مهم ترین حادثه که مسیر کاروان اباعبدالله را تغییر داد، برخورد سپاه حر بن یزید ریاحی با سپاه و همراهان امام است. حر با خود هزار نفر همراه تشنه و خسته به شراف رسیدند. امام فرمان داد آنها را سیراب کنید. وقت نماز ظهر، امام فرمان اذان داد. حجاج بن مسروق جعفی اذان گفت. امام با عبا و نعلینی بیرون آمد تا نماز بگذارد و به حر گفت من بنا به دعوت مردم کوفه و این نامه ها آمده ام. امام فرمود: تو با یارانت نماز می گذاری؟

حر گفت: با شما نماز می خوانم. پس از نماز هر یک به خیمه خویش رفتند. پس از نماز عصر امام خطبه خواند و به نامه ها اشاره کرد. حر گفت: من از نامه ها بی خبرم اما ماموریم از شما جدا نشویم تا شما را به نزد عبیدالله ببریم. امام فرمود: مرگ از این کار به من نزدیک تر است. امام دستور حرکت داد، حر مانع شد و امام فرمود: مادرت سوگورات شود! حر سر جنگ نداشت. زهیر بن القین پیشنهاد جنگ به امام داد و امام فرمود ما آغازگر جنگ نخواهیم بود.

موافقت شد امام به کوفه نرود تا از عبیدالله کسب تکلیف شود و در نتیجه مسیر حرکت کاروان به سمت کربلا تغییر کرد.

منزل بیستم

نام منزل: ذوحَسم

وجه تسمیه: حسم به معنی بازدارنده است و چون کوهی بزرگ مانند حصار بوده به نام گفته شده است. ذو حسم به معنی خارزار نیز هست.

زمان ورود: ورود به این منطقه احتمالا روز یکشنبه 27 ذی الحجه معادل 6 مهر ماه بوده است.

مدت توقف: حدود نیمروزی توقف بوده است.

ویژگی ها و امکانات: 1. ذو حسم منطقه شکارگاه نعمان بن منذر بوده است.

2. اگر حسم از واژه حسام باشد این منطقه خارزار بوده است.

3. منطقه نظامی و محل اسقرار نیروهای عبیدالله زیاد بوده است.

رویدادها: 1. امام دستور داد تا زنان و کودکان را که با دیدن سپاه حر دچار ترس شده بودند در پناه کوه ذوحسم قرار دهند.

2. عقبه بن ابی الغیرار می گوید: امام در این نقطه خطبه خواند و به واژگونی روزگار (معروف منکر و منکر معروف شده است) اشاره کرد و فرمود در این روزگار شهادت را جز سعادت نمی بینم.

3. پس از خطبه زهیر و بریر و هلال بن نافع اعلام وفاداری کردند. این منزلگاه پایگاه عشق بازی و پای فشری بر پیمان است.

4. گفته اند امام در خطبه به بیدادگری بنی امیه و شایستگی خود برای رهبری امت اشاره کرده است.

منزل بیست و یکم

نام منزل: بیضه

وجه تسمیه: بیضه به معنی سفید و روشن است. این منزلگاه هموار و بی گیاه و وسیع و فراخ بود که به همین سبب به آن بیضه می گفتند.

زمان ورود: احتمالا بیست و هشتم ذی الحجه معادل هشتم مهرماه 59 شمسی

مدت توقف: تقریبا نیمروزی درنگ داشته است.

ویژگی ها و امکانات: 1. چشمه آبی به نام بیضه در این محل بوده است.

2. برخی از مسافران در این منزل، توقف و استراحت داشتند.

رویدادها: 1. مهم ترین رویداد در بیضه، خطبه عمیق و مشهور و پرمحتوای امام است. ابا عبدالله الحسین (ع) از زبان رسول خدا نقل کرد که هر کس سلطان ستمگری را ببیند که حرام خدا را حلال و حلال خدا را حرام کرده و پیمان خدا را شکسته و با قانون و سنت پیامبر می ستیزد و با چنین کسی به رفتار و گفتار درنیاویزد بر خداوند است که این خاموش ستم پذیر را با ستمگر در جهنم قرار دهد. 

در بخش بعدی خطبه به بیدادگری بنی امیه و فرستادن نامه های اهل کوفه اشاره دارد. امام در این خطبه خود را اسوه معرفی می کند و به سرزنش پیمان شکنان کوفه می پردازد و سرانجام این پیمان شکنی را ترسیم می کند.

این خطبه را نه تنها یاران امام که هزار تن همراهان حر بن یزید ریاحی گوش دادند.

منزل بیست و دوم

نام منزل: عذیب الهجانات

وجه تسمیه: عذیب از عذب به معنی آب گواراست و هجانات جمع هجان یعنی شتر نجیب و گزیده است. این منزل متعلق به بنی تمیم و از منازل حج به سمت کوفه مخسوب می شده است.

زمان ورود: بعد از ظهر دوشنبه بیست و هشت ذی الحجه معادل با هشتم مهر ماه شمسی.

مدت توقف: احتمالا شب را در این محل توقف کرده است.

ویژگی ها و امکانات: 1. زمین سرسبز و خوش آب و هوا

2. برکه و چاه و چندین خانه در این محل بوده است.

3. دارای قصر، مسجد و پاسگاهی که محل نگهبانی برای ایرانیان بوده است.

4. نعمان بن منذر در این محل چراگاه اسبان و محل پرورش اسب داشته است.

رویدادها: 1. امام در این محل از یاران پرسیدند: در میان شما کسی هست که سمت جاده را بداند؟ هر کس راهی را نشان داد که ناگهان 7 سوار پیدا شدند که راهنمایی آنان را شترسواری به نام طرماح به عهده داشت، نام این 7 نفر عبارت بود از: عمروبن خالد صیداوی، مجمع بن عبدالله العائذی، پسر مجمع بن عبدالله، جنادة بن حارث سلمان، سعد غلام عمرو بن خالد، واضح غلام ترک، غلام حارث. این عده برای یاری ابا عبدالله از کوفه آمده بودند.

طرماح آذوقه و خواربار به مکه می برد تا به خویشاوندانش برساند. او پیشاپیش قافله، شعر می خواند که گواه شوق دیدار امام بود. طرماح اجازه گرفت آذوقه را برساند و بازگردد اما زمانی بازگشت که در همین منزل خبر شهادت امام را شنید. او اهل کوفه را رشوت زدگان دل باخته دنیا معرفی کرد.

پیشنهاد طرماح این بود که امام به کوهستان سلمی و اجاء برود تا به او نیرو برساند اما امام نپذیرفت. حر می خواست مانع پیوستن این عده به لشکر امام شود که امام فرمود اگر مانع شوی عهد ما شکسته خواهد شد (جنگ شروع می شود) و حر آرام شد.

منزل بیست و سوم

نام منزل: قُطقطانیه

وجه تسمیه: نام یکی از چشمه های آنجاست.

زمان ورود: سه شنبه بیست و نهم ذی الحجه معادل نهم مهرماه 59 شمسی

مدت توقف: درنگ کوتاهی داشته است.

ویژگی ها و امکانات: 1. چشمه ها و قنات هایی داشته است که در زمان شاپور ساسانی حفر شده بودند.

2. نعمان بن منذر در این محل زندانی داشته است.

3. اردوگاه نیروهای حصین بن نمر رئیس شرطه های کوفه بوده است.

رویدادها: 1. برخی ملاقات با عبیدالله بن حر جعفی را در این منزلگاه نوشته اند.

2. پس از حادثه کربلا گزارشی از دختر اباعبدالله -فاطمه صغری- درباره این محل و گم شدن خواهرش سکینه آمده است.

3. این قسمت دو راهی یا چند راهی بوده است که کاروان ها پس از رسیدن راه خود را انتخاب می کردند.

منزل بیست و چهارم

نام منزل: قصر بنی مقاتل

وجه تسمیه: در این محل قصری متعلق به مقاتل بن حسان بوده است.

زمان ورود: چهارشنبه اول محرم سال 61 هجری قمری معادل یازدهم مهرماه 59 شمسی.

مدت توقف: حدود نیمروزی در این منزل درنگ بوده است.

ویژگی ها و امکانات: 1. قصری که هنوز بقایای آن دیده می شده است.

2. مسجد نسبتا بزرگ.

3. چند بنا و خانه ساده گلی و سنگی.

4. چند حلقه چاه.

رویدادها: 1. دیدار با عبیدالله بن حر جعفی. عبیدالله شجاع و شاعر و سخنور بود که از کوفه بیرون آمده بود تا نه در سپاه عبیدالله باشد نه در سپاه اباعبدالله. امام، حجاج بن مسروق، هم قبیله ای او را فرستاد تا به همراهی دعوتش کند. حجاج به خیمه شکوهمند و اشرافی او درآمد و او را دعوت کرد.

عبیدالله گفت: من از کوفه بیرون آمدم تا نه با موافقان باشم نه با مخالفان. حجاج موضوع را با امام باز گفت. امام خود به دیدن و دعوت آمد و گناهان گذشته اش را به یاد آورد و فرمود با من همراه باش تا پاک شوی. عبیدالله بن حر پیشنهاد اسب خود (ملجمه) و شمشیر و غلام کرد که امام نپذیرفت و فرود: خیری در تو و شمشیر و اسبت نیست. عبیدالله بعد ها پشیمان شد و بر مزار اباعبدالله سوکواری کرد. او در جنگ صفین همراه امیرمومنان بود ولی جدا شد و به معاویه پیوست. 

2. نوشته اند در این منزلگاه انس بن حارث به امام رسید و با او همراه شد.

3. خواب دیدن امام و گفت و گو با علی اکبر را در این منزل نیز نوشته اند.

4. حر همچنان همراه امام بود. امام از این منزل اندکی به سمت راست رفت و به کربلا رسید.

منزل بیست و پنجم

نام منزل: کربلا (نینوا)

وجه تسمیه: برخی آن را عبری، آرامی، سریانی، عربی و فارسی دانسته اند. کربلا به معنی نرم و سستی (خاک نرم)، وسیله پوشاندن سر، مزرعه خدا (کرت + لا)، و قرب الااله و کربل (نوعی خار) دانسته اند. تا شانزده نام برای این سرزمین برشمرده اند. امام حسین(ع) قبلا در جنگ صفین همراه پدرش از کربلا گذشته بود.

زمان ورود: پنجشنبه دوم محرم معادل 12 مهر ماه 59 شمسی و 9 اکتبر سال 680 میلادی.

مدت توقف: از دوم محرم تا عاشورا (روز شهادت)

ویژگی ها و امکانات: 1. زمین خارزار، خاک آن نرم و تا فرات فاصله بسیار کمی داشته است.

2. خالی از سکنه و در فاصله چند کیلومتری آن بنی اسد مستقر بودند.

3. زمین دارای پستی و بلندی ها و گودال هایی بوده است.

رویدادها: 1. امام در لحظه ورود خاک را بویید و فرمود همان است قتلگاه و خوابگاه ماست.

2. هفت اسب عوض کرد و با هفتمین اسب وارد شد. امام با لباس پیامبر وارد زمین کربلا شد.

3. هنگام ورود امام، سپاه حر نیز با وی وارد کربلا شدند در همین موقع سواری کمان بر دوش رسید و نامه عبیدالله زیاد را به حر داد. در نامه نوشته بود همین که نامه ام رسید بر حسین سخت بگیر و او را در زمینی بی آب و خشک و بی پناهگاه فرود آور. این پیک نیز مراقب است که همراه تو باشد و جدا نشود تا دستورم را کاملا انجام دهی. حر نامه را به امام نشان داد و گفت چاره ای جز این ندارم. در همین جا فرود آی. امام فرمود بگذار در دهکده غاضریه فرود آیم یا در شفیه که حر نگذاشت و گفت این مامور مراقب من است.

4. امام با ورود به کربلا نامش را پرسید چندین نام گفتند و با شنیدن نام کربلا فرمود اللهم انی اعوذ بک من الکرب و البلاء.

5. امام شهادت خود و حمل بر سر نیزه را برای زهیر بن قین بازگو کرد. حوادث فراوان دیگر که ناشی از عکس العمل یاران و خانواده امام است نیز ذکر شده است.

رسیدن کاروان به کربلا/ امام حسین(ع) در لحظه ورود به کربلا چه کرد؟

ورود به کربلا: دوم محرم سال 61 هجری معادل 12 مهرماه شمسی.

نخستین حادثه: اسب امام از ورود به کربلا پرهیز کرد (همان گونه که شتر پیامبر در حدیبیه چنین بود) . نوشته اند امام هفت اسب عوض کرد و با هفتمین اسب وارد شد.

تعداد همراهان لحظه ورود: 500 سوار (یاران و اهل بیت) و صد نفر پیاده. اما همین که شنیدند این سرزمین کربلاست (با توجه به سرانجام قافله در کربلا که در راه شنیده بودند) بسیاری بازگشتند.

موقعیت جغرافیایی کربلا: در غرب رودخانه فرات، مجاور قبرستان کهنه مسیحی ها (نوامیس)، شمال شرقی ایران، جنوب غربی حجاز، مجاور صحرا، حدود 60 مایلی جنوب بغداد، دجله در سمت چپ و فرات در سمت راست.

موقعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی: فاقد ارزش ممتاز اقتصادی. زمینی ناشناخته و فاقد جمعیت که در چند کیلومتری آن بنی اسد زندگی می کردند.

موقعیت تاریخی: نزدیک به سرزمین مشهور نینوا (پنج فرسنگی کربلا)، قتلگاه پیامبرزادگان، سرزمین نینوا در شرق کربلاست. نینوا امروز منطقه مشهور به طویریج است.

وضعیت آب و هوا: داغ، خشک، کم باران، آفتابی و صاف.

پوشش گیاهی: نخلستان، گیاهان خودرو مانند حنظل، خارزار و علف های هرز.

گفت و گوی آغازین امام با یاران: اشاره به سرزمین کربلا، اشاره به شهادت، طرح فاجعه قتل پیامبرزادگان در کربلا و دستور برپایی خیمه ها (امام به ابوالفضل عباس دستور برپایی خیمه ها را داد.)

اقدام شگفت: امام در هنگام ورود به کربلا، زمین و نواحی نینوا و غاضریه را به شصت هزار درهم خریداری کرد و مجددا به آنان (فروشندگان بنی اسد) صدقه داد به شرط آن که زائران را به مزار اباعبدالله راهنمایی کنند و از آنها سه روز پذیرایی کنند.

وضعیت نظامی و تدارکاتی: امکانات حدود 45 اسب، تعدادی شتر، سلاح ها شامل تیر، شمشیر، نیزه، سپر، کمان، خنجر، زره و ...

وضعیت دشمن: با حدود هزار نفر نیروی مسلح به فرماندهی حربن یزید ریاحی و یک مامور ویژه عبدالله بن زیاد به نام مالک بن نسر بدی که مراقبت و نظارت بر رفتار حر را به عهده داشت. این شخص در بدو ورود به کربلا از طرف کوفه آمده بود.

استقرار کاروان امام در کربلا

خیمه ها به دستور امام در نقطه پستی برپا شد. دلیل این کار را حضرت زینب پرسید و امام پاسخ داد به دو دلیل: نخست آن که دشمن دیرتر به خیمه ها دست یابد و دوم آن که کودکان صحنه جنگ را نبینند.

تعداد خیمه ها: 62 خیمه، هر یک با فاصله حدود 2 متر.

انواع خیمه ها: خیمه های فرماندهی (خیمه امام، ابوالفضل عباس، حبیب بن مظاهر، زهیر بن قین) خیمه انبار، خیمه شهدا (دارالحرب برای قرار دادن شهیدان جنگ)، خیمه نظافت، خیمه امداد، خیمه آب رسانی، خیمه های خانوادگی و خیمه سربازان.

نحوه چینش خیمه ها: نخست خیمه های اهل بیت (زنان و کودکان) در نیم دایره داخلی برپا شد و خیمه های اهل بیت و خانواده امام گرداگرد خیمه اباعبدالله برپا شد. نزدیک ترین خیمه ها به خیمه امام، خیمه خواهران و پسرعموها بوده است. یاران اباعبدالله خیمه های خویش را در شرق خیمه اباعبدالله و بنی هاشم در غرب خیمه وی برپا کردند به گونه ای که خیمه امام در قلب خیمه ها بود.

استقرار نیروهای دشمن: در این موقعیت حر بن یزید ریاحی با هزار نفر نیروهای همراه درست نقطه مقابل (رو به روی) امام و یارانش خیمه های خود را برپا کردند.

اقدام حر بن یزید ریاحی: ارسال نامه به کوفه و گزارش آمدن امام حسین(ع) به کربلا.

ایام مهادنه (سوم تا نهم محرم)

ایام مهادنه، روزهای نه جنگ نه صلح در کربلاست. روزهایی که به تدریج نیروهای اعزامی کوفه به کربلا انبوه تر و شرایط برای جنگ آماده تر می شود. این روزها از آمدن عمر سعد به کربلا (روز سوم محرم) تا روز تاسوعا (آمدن شمر به کربلا) را در برمی گیرد.

وقایع روز سوم محرم / ابن زیاد در نامه اش به امام حسین(ع) چه نوشته بود؟

1. سخن امام درباره شهادتش: حضرت اباعبدالله حسین(ع) بر شهادت خویش و شباهت شهادت به حضرت یحیی(ع) اشاره کرد. امام سجاد(ع) اشاره دارد که در هیچ منزلی فرود نیامدیم مگر اینکه پدرم شهادت حضرت یحیی(ع) را یادآور می شد.

2. ارسال نامه ابن زیاد به کربلا برای امام: عبیدالله نوشته بود: باری ای حسین، خبر ورودت به سرزمین کربلا را دریافت کردم. امیرالمومنین یزید به من فرمان داده است که سر بر بالین آرامش نگذارم و نان سیر نخورم مگر این که تو را بکشم یا به فرمان و بیعت من و یزید درآیی. پیک نامه رسان پاسخ نامه را خواست و امام فرمود: پاسخ ندارد، پاسخ او عذاب است. فرستاده بازگشت و خبر را به عبیدالله زیاد رساند.

3. فرستادن عمر سعد به کربلا: عبیدالله بن زیاد فرمان حکومت ری و گرگان تا حدود همدان را برای عمر سعد نوشته بود. عمر سعد برای رفتن آماده می شد که عبیدالله او را طلبید و گفت: پیش از رفتن به ری باید به جنگ حسین(ع) بروی. عمر سعد خوش نداشت و پاسخ را به بعد موکول کرد. عبیدالله گفت: فرمان حکومت ری را برگردان. عمر سعد تسلیم شد و سفر به کربلا را پذیرفت. وی امیدوار بود به بدون جنگ به غائله پایان دهد در نتیجه با همان نیروهایی که قرار بود به ری برود به کربلا آمد. تعداد همراهان عمر سعد را چهارهزار نفر نوشته اند که با هزار تن همراه حر، در روز سوم محرم تعداد لشکریان دشمن به پنج هزار رسید.

4. پرسش عمر از امام: عمر بعد از رسیدن به کربلا نماینده ای به نزد امام فرستاد تا بپرسد برای چه آمده است؟ امام به پیک فرمود: مردم دیارتان نامه نوشتند و دعوت کردند. اگر خوش ندارند باز می گردم. نماینده پیام را به عمر رساند و عمر گفت: امیدوارم خداوند مرا از جنگ با وی نگاه دارد.

حوادث روز چهارم محرم /چه سخنانی بین امام حسین(ع) و عمر سعد در خیمه میان دو لشکر رد و بدل شد؟

نامه نگاری عمر سعد: عمر سعد نامه ای به عبیدالله زیاد نوشت. در این نامه نوشته بود: «من همین که به کربلا رسیدم، رسولی را فرستادم تا با حسین مذاکره کند و از او بپرسد برای چه آمده است؟ پاسخ او این بود که مردم کوفه نامه نگاشته و از من درخواست آمدن کرده اند و من به درخواست آنان پاسخ گفته ام. اگر اکنون تغییر نظر داده اند بازمی گردم.»

حسان بن فائد بن بکیر العبسی گوید: در هنگام دریافت نامه عمرسعد من نزد عبیدالله بن زیاد بودم، همین که نامه را خواند این شعر را زمزمه کرد:

الان اذعلقت مَخالبُنا به یرجوا النجّاةَ ولاتَ حین مناص

اکنون که پنجه های ما در گلوگاه اوست به رهایی می اندیشد اما دیگر گریزگاهی نیست.

این نامه در روز چهارم محرم یک روز پس از ورود عمرسعد به کربلا به دست عبیدالله زیاد رسید.

پاسخ عبیدالله زیاد: باری، نامه ات رسید و محتوای آن را دریافتم. همین که جواب را دریافت کردی، از حسین و یارانش برای یزید بن معاویه امیرالمومنین بیعت بگیر تا بیندیشیم چه کنیم.(در برخی مقاتل آمده است: وگرنه سر او و اصحابش را جداکن و بفرست.

عمرسعد با دریافت نامه گفت: می دانستم که عبیدالله سلامت و عافیت را نمی پذیرد. احتمالا نامه عبیدالله در روز پنجم محرم به کربلا رسیده است.

گفت و گوی امام با عمر سعد

آیت الله محمد صادق نجمی در نوشتاری درباره سخنان رد و بدل شده بین امام حسین(ع) و عمر سعد چنین نوشته است: «بنا به دعوت امام و گاه عمرسعد در فاصله شب های چهارم تا ششم مذاکراتی میان امام با عمر سعد صورت گرفته است. در مقتل خوارزمی به نقل خطیب خوارزمی درباره یکی از این دیدارها نوشته شده است:

امام حسین(ع) به وسیله یکی از یارانش به نام عمرو بن قرظه انصاری، به عمر سعد پیام فرستاد تا با همدیگر ملاقات و گفت و گو کنند. عمر با این پیشنهاد موافقت نمود و آن حضرت شبانه با بیست تن از یاران خویش به سوی خیمه ای که در وسط دو لشکر برپا شده بود، حرکت کرد و دستور داد یارانش به جز برادرش ابوالفضل و فرزندش علی اکبر وارد خیمه نشوند.

عمر سعد هم به یارانش، که تعداد آنها نیز بیست تن بود، همین دستور را داد و تنها فرزندش حفص و غلام مخصوصش به همراه او وارد خیمه شدند.

امام در این محلس خطاب به عمر سعد چنین گفت: فرزند سعد! آیا می خواهی با من بجنگی در حالی که مرا می شناسی و می دانی پدر من چه کسی است و آیا از خدایی که برگشت تو به سوی اوست نمی ترسی؟ آیا نمی خواهی با من باشی و از اینها (بنی امیه) دست برداری که این عمل به خدا نزدیک تر و مورد توجه اوست.

عمر در پاسخ گفت: می ترسم در این صورت خانه مرا در کوفه ویران کنند.
امام فرمود: من به هزینه خودم برای تو خانه می سازم.

عمر سعد گفت: می ترسم باغ و نخلستانم را مصادره کنند.
امام فرمود: من در حجاز بهتر از این باغ ها را که در کوفه داری به تو می دهم.

عمر سعد گفت: زن و فرزندم در کوفه هستند و می ترسم آنها را به قتل برسانند.

امام چون بهانه های او را دید و از توبه و بازگشت او مایوس شد، در حالی که این جمله را می گفت از جای خود برخاست: چرا این قدر در اطاعت شیطان پافشاری می کنی! به خدا سوگند از گندم عراق نصیبت نگردد مگر به اندازه کم !

عمر سعد نیز از روی استهزاء گفت: جو عراق برای من بس است.»

حوادث روز پنجم محرم / ارسال گزارش های مخفیانه از صحبت های امام با عمر سعد

1. فرستادن چهار هزار نفر سپاهی تازه نفس به کربلا.

2. نامه نگاری مجدد عبیدالله زیاد به کربلا و تحت فشار قرار دادن عمر سعد برای سخت گیری و تنگنا سازی در کربلا.

3. گفت و گوی امام با اصحاب و تصفیه مجدد.

افزایش نیروهای دشمن و دستور جدید ابن زیاد: در این روز حداقل نیروی دشمن در کربلا حدود ده هزار تن می شود و موقعیت به تدریج رنگ و بوی جنگ می گیرد.

عبیدالله در نامه ای به عمر سعد نوشته بود: باری، میان حسین و یارانش و آب فرات حایل شو که حتی یک قطره ننوشند تا به بیعت امیرالمومنین یزید تن سپارند یا همچون شهید مظلوم تقی نقی عثمان بن عفان (که در هنگام کشته شدن تشنه بود) کشته شوند.

به نظر می رسد این نامه همراه با پنج هزار نفر به فرماندهی عمروبن حجاج به کربلا رسید. با ورود او به کربلا، تعداد نیروها به پانزده هزار نفر رسید. عمرسعد به عمروبن حجاج دستور داد فرات را در محاصره بگیرند. وی با 500 نیرو کمربندی در حاشیه فرات ایجاد کرد تا هیچ کس از یاران امام نتوانند از آب استفاده کنند.

گزارش های مخفیانه از کربلا: برخی از سپاهیان از جمله خولی بن یزید اصبحی که با اباعبدالله الحسین(ع) دشمنی و کینه عمیق داشت، گزارش گفت و گوهای عمرسعد با اباعبدالله را به کوفه می فرستادند. بنا به دعوت امام و گاه عمرسعد در فاصله شب های چهارم تا ششم مذاکراتی میان امام با عمر سعد -بدون حضور حتی نزدیک ترین یاران - و احتمالا یک بار با حضور فاصله دار نزدیکان عمرسعد و تنی چند از خانواده اباعبدالله، صورت گرفته بود.

خولی بن یزید در نامه خود نوشته بود: «ای امیر! پسر سعد شبانگاه از لشکرگاه خود بیرون می رود و همراه با حسین در ساحل فرات، بساط گفت و گو می گستراند و این گفت و گوها گاه تا نیمه های شب ادامه دارد. او با حسین نرمش و رافت و سازش دارد. اگر فرماندهی را به من بسپاری من کار را تمام خواهم کرد و به تنهایی بر این امر توانایم.»

ادامه دارد...