به گزارش گلستان ما، افزایش قند خون در بدن بیماری دیابت نامیده میشود.این بیماری انواع مختلفی دارد، ولی بطور عمده به 1)دیابت نوع 1 و 2)دیابت نوع 2 تقسیم میشود.بیش از 85% تا 9% بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 هستندو حدود 10% تا 15% از دیابت نوع 1 رنج می برند.بیشتر افراد مبتلا به دیابت نوع 2 بزرگسال و چاق هستند،اما دیابت نوع 1 بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده شده و باعث لاغری و ضعیف شدن بیماران می شود.

عامل بروز دیابت نوع1کاهش یا عدم ترشح هورمونی بنام انسولین است.بطور معمول ،در دیابت نوع 2 مقدار ترشح انسولین طبیعی است و یا حتی افزایش یافته ،اما سلولهای بدن حساسیت خود را به انسولین از دست داده اند که این وضعیت مقاومت به انسولین نامیده می شود.

علائم و نشانه های دیابت

علائم و نشانه های بیماری نوع 1 و 2 به شرح ذیل است :

نوع 1:

علائم دیابت نوع 1 معمولا شدید و ناگهانی است.این علائم عبارتند از :

1-تشنگی زیاد و نوشیدن آب بسیار (پر نوشی)

2-گرسنگی (پر خوری)

3-ادرار زیاد (پر ادراری)

4-خستگی زیاد،

5-کم شدن وزن بدن و لاغری،

6-تاری دید.

نوع 2:

اغلب علامتی وجود ندارد ویا غیر اختصاصی است.برخی از این علائم عبارتند از :

1-احساس خستگی و بی حوصلگی،

2-گرسنگی،

3-تشنگی،

4-احساس سوزش در انگشتان دست و پا،

5-کاهش وزن،

6-ادرار شبانه،

7-اختلال در بینایی،

8-عفونت های مکرر،

9-تاخیر در بهبود زخم ها و بریدگی ها.

بعضی از علائم فوق ناشی از عوارض دیابت است و سال ها پس از ابتلا به دیابت ظاهر می شود.در این موارد، ابتدا عوارض دیابت مشاهده می شوند و بعد به ابتلای چند ساله به دیابت پی برده می شود.

روشهای آزمایشگاهی تشخیص انواع دیابت:

آزمایشهای رایج برای تشخیص دیابت:

1-اندازه گیری قند خون ناشتا(FBS)،

2-آزمایش تحمل گلوکز (OGTT)،

3-اندازه گیری قند خون غیر ناشتا (BS)،

4-آزمایش تحمل گلوکز زنان باردار (GCT).

1-اندازه گیری قند خون ناشتا(FBS):

برای انجام این آزمایش فرد آزمایش دهنده باید 8 ساعت ناشتا باشد.درصورتی که مقدار قند خون مساوی یا بیشتر از mg/dl 126 باشد،آزمایش یک بار دیگر انجام می شود و اگر در نوبت دوم نیز مقدار قند خون مساوی یا بیشتر از mg/dl 126 باشد،ابتلا به دیابت قطعی است.مقدار طبیعی قند خون در این آزمایش بین mg/dl 100-70 است.

اختلال قند خون ناشتا(IFG):

  اگر نتیجه آزمایش بین mg/dl 125-100 باشد،فرد آزمایش دهنده نه سالم است و نه بیمار که به این وضعیت اختلال قند ناشتا(IFG) می­گویند.افراد مبتلا به IFG در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند و باید وزن خود را کاهش دهند.استفاده از رژیم غذایی سالم و انجام فعالیتهای ورزشی منظم و دائمی ضمن کمک به کاهش وزن، سبب کاهش قند خون خواهد شد.

2-آزمایش تحمل گلوکز(OGTT):

در این آزمایش ابتدا مقدار gr 75 گلوکز محلول در آب به فرد آزمایش دهنده می­دهند و دو ساعت پس از مصرف این محلول قند خون را اندازه می­گیرند.اگر مقدار قند خون مساوی یا بیشتر از mg/dl 200 باشد ابتلا به دیابت قطعی است ولازم نیست آزمایش دوباره تکرار شود، در صورتی که مقدار قند خون کمتر از mg/dl 140 باشد، نتیجه­ی آزمایش طبیعی قلمداد می­شود.اگر مقدار قند خون mg/dl 199-140 باشد، فرد آزمایش دهنده دچار اختلال تحمل گلوکز (IGT) است.

علل بروز دیابت

علت اصلی بروز دیابت هنوز بطور کامل شناخته نشده ،اما برخی از مهم ترین دلایل بروز بیماری دیابت بشرح زیر است :

نوع 1:

1-استعداد ژنتیکی (ارثی)

2-اختلال ها و بیماری سیستم ایمنی بدن (سیستم ایمنی بدن به اشتباه علیه سلولهای سازنده­ی انسولین موادی می سازد که این سلولها را از بین می برد)،

3-بعضی ویروس ها،

4-فشارهای غصبی و استرس ها.

نوع 2:

در افراد بزرگسال(با سن بیش از 30 سال) عواملی از قبیل اضافه وزن و چاقی ،کم تحرکی یا عدم فعالیت بدنی(ورزش)، سابقه­ی فامیلی و ارثی مهم ترین علل بروز دیابت نوع 2 است.

عوارض زودرس و دیررس دیابت

عوارض دیررس دیابت تقریباتمام دستگاههای بدن را درگیر می کنند و به دو گروه اصلی تقسیم می شوند :

1-بیماری عروق خونی کوچک (عوارض میکروواسکولار)،

2- بیماری عروق خونی بزرگ (عوارض ماکروواسکولار).

بیماریهای درگیر کننده­ی عروق خونی کوچک یا عوارض میکروواسکولار عبارتند از :

1-بیماری چشمی (رتینوپاتی)،

2-بیماری های کلیوی (نفروپاتی)،

3-بیماریهای دستگاه عصبی (نوروپاتی).

بیماریهای درگیر کننده عروق خونی بزرگ یا عوارض ماکروواسکولار بطور عمده عروق قلب (شریان های کرونر) و مغز را گرفتار می سازند و سبب سکته های قلبی و مغزی می شوند.

یکی از عوارض دیر رس مهم دیابت که ناشی از درگیری توام میکرو و ماکروواسکولار است، پایدیابتی نامیده می شود.در این بیماری ابتدا زخمی در انگشتان پا بوجود می­آید، ولی بعلت اختلال در خون رسانی بهبودی حاصل نمی شود و زخم پیشرفت می کند.درصورت عدم کنترل بیماری، عضو مبتلا دچار گانگرن (قانقاریا) شده و برای جلوگیری از پیشرفت آن اندام مبتلا باید قطع شود.مرحله اول بیماری یعنی بوجود آمدن زخم اغلب بدلیل بی حسی و عدم درک درد، فشار، گرما یا سرما است که ناشی از عوارض عصبی دیابت است.اما عدم بهبودی زخم بدلیل اختلاف در عروق وخون رسانی عضو مبتلاست و بنابراین عوارض میکرو و ماکروواسکولار هر دو در ایجاد پای دیابتی نقش دارند.عدم تشخیص و درمان به موقع عوارض دیابت در نهایت به نابینایی، نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه، قطع پا و سکته های قلبی و مغزی منجر می شود.

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند؟

تمام زنان و مردان بالای 30 سال که حداقل یکی از مشخصات زیر را داشته باشند در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند :

1-افرادی که اضافه وزن دارند و یا چاق هستند (طبق نوموگرام BMI).

2-افرادی که پدر ،مادر ،خواهر و یا برادر آنها سابقه ابتلا به دیابت دارند.

3-افرادی که فشار خون ماکزیمم (یا حداکثر) مساوی و یا بیشتر از mmHg140 و فشار خون مینیمم (یا حداقل) مساوی یا بیشتر از mmHg90 دارند.

4-زنانی که سابقه دو بار یا بیشتر سقط خودبخودی (بدون علت مشخص) و یا سابقه­ی مرده­زایی و یا سابقه­ی بدنیا آوردن نوزاد با وزن بیش از 4 کیلوگرم دارند.

5-زنانی که در یکی از بارداری­های قبلی خود سابقه­ی دیابت بارداری دارند.

6-زنان باردار (در هر گروه سنی).

آموزش های لازم برای افراد مبتلا به دیابت

در ابتدا، بیمار باید بداند که کنترل دقیق قند خون چه اهمیتی دارد و در هر بار ملاقات نکته­های زیر باید به او آموزش داده شود :

1-کنترل وزن،

2-برنامه­ی غذایی،

3-ورزش و فعالیتهای بدنی،

4-مراقبت از پا،

5-ترک مصرف دخانیات،

6-نحوه­ی مصرف و تزریق انسولین،

7-نکته هایی که فرد مبتلا به دیابت در هنگام ابتلا به سایر بیماریها باید رعایت کند.

برنامه غذایی: باید به افراد مبتلا به دیابت درباره­ی برنامه­ی غذایی بطور دقیق آموزش داد.نکته هایی که باید در برنامه غذایی این بیماران رعایت شود عبارتند از :

-تعداد وعده­­های غذا را افزایش داده و در هر وعده، مقدار غذای مصرفی را متناسب با فعالیت بیمار کاهش دهند.

-افراد مبتلا به دیابت بخصوص بیماران لاغر و بیمارانی که قرص صرف میکنند و یا انسولین تزریق می نمایند،هرگز نباید یکی از وعده های اصلی غذای خود را حذف کنند.

-از میوه­های غیر شیرین و سبزی­ها در وعده­های غذایی بمقدار زیاد استفاده کنند.

-مصرف میوه­های شیرین مانند انگور، خربزه، خرما، توت و همچنین خشکبار شیرین مانند توت خشک، کشمش وقیسی را در برنامه­ی غذایی خود محدود کنند.

-از حبوبات در برنامه­ی غذاییی روزانه بیشتر مصرف کنند.

-نان سبوس دار مصرف کنند.

-قند و شکر و انواع شیرینی مانند آبنبات، شکلات، شیرینی، گز، سوهان و امثال آن را مصرف نکنند.

-از مواد نشاسته­ای مانند نان، برنج، سیب زمینی، گندم، جو و ماکارونی به میزانی که موجب افزایش وزن نشود مصرف نمایند.

-مصرف چربی­ها را کاهش دهند و به این منظور از سرخ کردن غذا خودداری و آن را بصورت آب پز و کبابی تهیه کنند.از گوشت های کم چربی استفاده کنند و قبل از پخت، چربی گوشت و پوست مرغ را جدا کنند.از شیر و ماست کم چربی استفاده کرده، برای این کار شیر را جوشانده و پس از سرد شدن چربی آن را جدا کنند.مصرف تخم مرغ را محدود کرده و از گوشت­های احشایی مانند جگر، مغز، قلوه و کله پاچه کمتر مصرف کنند.بجای خامه، کره و روغن های جامد از روغن مایع و زیتون استفاده کنند.

مراقبت از پا: مراقبت از پا افراد مبتلا به دیابت بسیار اهمیت دارد.ممکن است دو عارضه برای آنها پیش آید:

-بی­حسی و کرختی پا،

-عفونت و دیر بهبود یافتن زخم و جراحت­های پا.

بنابراین رعایت نکته های ذیل در حفظ بهداشت پای افراد مبتلا به دیابت بسیار مهم است:

-هر روزه پاهای خود را با آب ولرم و صابون بشویند و بین انگشتان خود را با حوله­ی نرم خشک کنند.

-ناخن­های پا را کوتاه نگهدارند.ناخن را مستقیم گرفته گوشه­های آن رانگیرندو در ضمن ناخن نباید از ته گرفته شود.درصورتی که دید بیمار مشکل داشته باشد، شخص دیگری ناخن­های او را بگیرد.

-جوراب خود را روزانه عوض کرده و از جوراب نخی و ضخیم استفاده کنند.

-از کفش راحت، پاشنه کوتاه و پنجه پهن استفاده کنند.

-در خانه از کفش راحتی و دمپایی استفاده کنند و برای جلوگیری از جراحت­های احتمالی پا، با پای برهنه در منزل راه نروند.

-پاهای خود را روزانه از نظروجود قرمزی، تورم، تغییر رنگ، زخم، ترک خوردگی و ترشح اطراف ناخن بررسی کنند و برای این منظور و مشاهده­ی کف پا می توانند از آیینه استفاده نمایند.

-از نزدیک کردن پای خود به آتش، بخاری، شوفاژ و هر وسیله گرمایی دیگر خودداری کنند.

درمان دیابت

دیابت درمان قطعی ندارد، ولی قابل کنترل است.شاید در آینده علاج قطعی دیابت امکانپذیر شود، اما در حال حاضر فقط می توانیم با کنترل قند خون در محدوده­ی طبیعی از بروز عوارض دیابت پیشگیری کنیم.

نوع 1:

1-رژیم غذایی و محدود کردن انرژی (کالری) دریافتی،

2-فعالیت بدنی و ورزش دائمی و منظم،

3-تزریق انسولین،

4-آموزش و پایش دائمی مقدار قند خون (خود مراقبتی).

نوع 2:

1-رژیم غذایی و محدود کردن انرژی (کالری) دریافتی،

2- فعالیت بدنی و ورزش دائمی و منظم،

3-استفاده از داروهای کاهنده قند خون،

4- آموزش و پایش دائمی مقدار قند خون (خود مراقبتی).

به قلم دکتر آتنا تاجیک

انتهای پیام/